Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1994, Page 105
Tilraun til greiningar á íslensku tónfalli
103
heldur greina milli ólíkra merkinga. Samband tónfalls og merkingar er
flóknara en svo að það verði greint í einni atrennu, og nútíma tónfalls-
fræðingar veigra sér stundum við að sökkva sér í of flókna umræðu um
merkingu tónfallsforma, enda þótt ekki verði hjá því komist að minn-
ast eitthvað á hana. Meðal þess sem athuga þarf vel áður en nokkru er
slegið föstu um þetta er það hvað af eiginleikum tónfallsformanna má
t.a.m. rekja til hreinna tónrænna eða hljóðkerfislegra þátta. Ljóst er að
tónar geta myndað stærri heildir eða „laglínur“, og sumar þessar lag-
línur geta myndað form sem hafa merkingu, þ.e. tónasamstæður geta
myndað eins konar orð eða morfem, en fyrst skal reynt að greina ein-
ingarnar sem mynda þessi morfem. Að merkingu tónfallsforma verður
lauslega vikið í 7. kafla þessarar greinar.
Rétt er að geta þess að til er önnur hefð fyrir greiningu á tónfalli en
sú sem hér er fylgt, og hefur hún tíðkast mikið í Bretlandi. Þar er gert
ráð fyrir að grunneiningar tónfallskerfisins séu eða geti verið laglínur
frekar en tónar. Þessar laglínur hafa hver sína tilteknu merkingu, og er
því litið á sambandið milli merkingar og forms svo sem það sé beinna
en í því kerfi sem hér er stuðst við, og eru þá tónfallsformin meira
í líkingu við orð. Þessu kerfi lýsir Cruttenden 1986. Sem dæmi um
greiningu af þessu tæi má taka greiningu Gussenhovens (1983), sem
telur að í ensku séu til þrjú tónfallsmorfem (og vafalaust fleiri) sem hafa
tilteknar merkingar. Þessi tónfallsform eru í fyrsta lagi það sem hann
kallar „viðbót“ (variable addition). Þetta form er talið einkennast af því
að byrjað er tiltölulega hátt, og svo lækkar tónlínan meðan á segðinni
stendur. (Það kæmi því til greina að líta á þetta sem einhvers konar sam-
band hás og lágs tóns.) Annað tónfallsform er það sem Gussenhoven
kallar „val“ (variable selection). Hér er byrjað hátt, síðan farið niður og
svo aftur upp. Þriðja tónfallsformið kallast „prófun“ (testing), og er þar
byrjað lágt og endað uppi. Gert er ráð fyrir að þessi mismunandi form
geti tengst sömu setningu og gefið mismunandi merkingar. Til dæmis
er hægt að segja enska setningu eins og:
(1) The house is burning
með hverju af þessum tónfallsformum sem er. Sé setningin sögð með