Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1994, Page 111

Tilraun til greiningar á íslensku tónfalli
109
(9) nafnorð > sagnir > forsetningar > persónufornöfn
(7) sýnir að nafnorð er sterkara en sögn, (8a og b) að forsetning er
sterkari en persónufornafn (8c) að nafnorð er sterkara en forsetning
og (8d) að sögn er sterkari en forsetning. Þessi mismunandi styrkur
orðflokka má teljast nokkuð fróðlegt atriði, og virðist sýna okkur enn
eitt dæmi um það að orðhlutalegir (morfólógískir) og setningalegir
þættir hafa áhrif á hljóðafarið. Það kemur raunar sterklega til greina að
líta svo á sem sumt af þessu séu allt að því hreinir orðhlutalegir þættir.
Rétt er að athuga í þessu sambandi, að oft eru hinar orðhlutalegu og
setningarlegu aðgreiningar ekki einhlítar. T.a.m. mætti e.t.v. færa rök
fyrir því að með í (8b og c) sé ekki forsetning heldur atviksorð eða ögn,
því liðfellingin er þar annars eðlis en í (8d). í (lOa) og (lOb) kemur
fram munur sem rekja má til munar á atviksorði eða ögn annars vegar
og forsetningu hins vegar:
(10) a. Þetta er bókin sem ég tók MEÐ
b. Þetta er bókin sem ég FOR með
Þessi dæmi virðast benda til þess að atviksorð eða agnir séu sterkari
en forsetningar sem verða strandaglópar við setningafræðilega skilyrta
liðfellingu eins og í (lOb). Þar er bókin sem fylgiorð forsetningarinnar
fellt niður vegna þess að það er þegar komið í aðalsetningunni. í (lOa)
er liðfellingin á mér af öðrum toga. Annað atriði sem þarfnast nánari
athugunar er það að ýmislegt bendir til þess að greina megi margar
veikar myndir fornafna sem viðhengi (e. clitics) frekar en sjálfstæð
orð.4
Eins getur stundum verið erfitt að greina orðhlutaleg og setningaleg
atriði frá hreinum merkingarlegum þáttum. Það er t.a.m. spurning hvort
sú staðreynd að nafnliðurinn bóndinn á Rauðá er sterkari en sögnin í
(11) (þ.e. kjarnaatkvæðið er í síðasta orði þess orðasambands) stafar
einfaldlega af því að hann er merkingarlega „þyngri“ á einhvern hátt
en lýsingarhátturinn:
(11) Þarna er bóndinn á RAUÐÁ kominn
4 Ég vil þakka ónefndum ritrýni fyrir að benda á dæmin í (10).