Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1994, Page 116
114
Kristján Árnason
en það er engu líkara en HL tónninn sé tekinn beint. Það virðist því
óþarft að gera ráð fyrir lotutóni hér, nema hann sé þá hár. En þá væri
eftir að gera grein fyrir lækkuninni strax á eftir. (Raunar er ekki ljóst
að túlka beri lotutón á þennan hátt sem einhvers konar grunntón fyrir
segðir, þannig að þessi röksemd er ekki mjög sterk. Meginatriðið fyrir
okkur er að lækkunin sem fylgir áherslutóninum virðist koma strax
á eftir áhersluatkvæðinu, og ef litið er svo á sem þetta megi rekja til
tvítóns er ekki ástæða til að gera ráð fyrir lotutóni nema einhverjar
aðrar röksemdir komi til.)
Hinn áherslutónninn sem ég geri ráð fyrir er hækkunartónn, eins og
áður sagði. Hann kemur líka á kjarnaatkvæði segðar. Áhersluatkvæðið
byrjar á lágum tóni, og á eftir kemur hækkun sem hefur þau áhrif
að seinna atkvæðið í Dísa í (19) hefur hæsta tóninn í setningunni.
Þessi hækkun getur haldið áfram inn í atkvæði sem koma á eftir, eins
og fyrra atvæðið í kominn, en tónhæðin er komin neðar en á fyrsta
atkvæði segðarinnar þegar kemur að upphafi síðasta atkvæðisins:
(19) Er DÍSA komin?
LH L%
Eins og sést, geri ég ráð fyrir að rekja megi lækkunina í lokin til lágs
markatóns, sem tengist lokum segðarinnar.
Ekki virðist ráðlegt að fullyrða að óathuguðu máli of mikið um
hlutverk þessa tóns. Eins og sést getur hann staðið í já/nei-spurningum
eins og (19). Hins vegar er þetta ekki einhlítt, því svo virðist sem
spurningar eins og þessi geti vel haft HLL% tón í mínu máli. Ýmsir
aðrir sem ég hef forvitnast um þetta hjá virðast jafnvel enn gjarnari á
að nota venjulegt HLL% mynstur á já/nei-spurningar. Hugsanlega er
hér um einhvern „mállýskumun“ að ræða.
LH-tónninn virðist einnig vera greinilegur tvítónn, því hækkunin
sem kemur á eftir lága tóninum á áhersluatkvæðinu verður að koma
sem fyrst á eftir áherluatkvæðinu. Þetta sést t.a.m. í (20), sem líka er
bein spurning, en með ögn lengri áherslulausum hala á eftir kjarnaat-
kvæðinu: