Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1994, Side 126

124
Kristján Árnason
(39) a. LÁTTU ekki svona
HL
H%
b. LÁTTU ekki svona
HL
L%
Þessi dæmi eru tekin beint frá Indriða Gíslasyni og Höskuldi Þrá-
inssyni (1993:50-51) og ég geri hér ráð fyrir svipuðum tónlínum og
þeir setja, en bæti við túlkun minni á því hvar kjarnaatkvæðin lenda og
hvaða tónar það eru sem mynda tónfallslínuna. (Sjá þó neðanmálsgrein
nr. 6.) Þeir félagar telja að fyrri segðin merki nánast: „Æ, svona hættu
þessu!“, en sú seinni líkt og sagt væri: „Skammastu þín!“. Eins og sjá
má geri ég ráð fyrir að segðina í (39a) megi greina með HL áherslutón
á láttu, og H% markatón í lokin. Ég geri sem sé ráð fyrir að sterkasti
liður segðarinnar sé sögnin láttu. I (39b) geri ég hins vegar ráð fyrir að
HL tónn sé á láttu og lágur markatónn í lokin: L%.6
Það er ljóst að sú merking sem Indriði og Höskuldur lýsa er ekki
merking tónfallsformanna sem slíkra, því svipaðar laglínur og í (39)
má setja á setningar sem hafa allt aðra merkingu, og þar sem þessar
skýringar eiga alls ekki við. Sem dæmi má taka að hægt er að setja
laglínu sem virðist býsna lík þeirri sem er á (39a) á segð eins og þá í
(40):
(40) STÍNA er komin
HL H%
Þessi laglína er ekki sú dæmigerðasta með setningum eins og Stína
6 Línan sem Indriði og Höskuldur setja í sinni bók á segðina sem samsvarar (39a) er
ekki alveg eins og sú sem ég set hér, því þeir virðast gera ráð fyrir að tónninn byrji ekki
alveg uppi á fyrsta atkvæðinu, heldur er þar smá-aðdragandi að hátóninum. Sú tónlína
sem ég hef í huga byrjar með háum tóni strax á fyrsta sérhljóðinu, og ef tónninn er
eitthvað lægri í blá-upphafið, stafar það vafalaust af hljóðfræðilegum ástæðum. Ekki er
Ijóst hvort rekja á þetta aðhvarf hjá Indriða og Höskuldi til slíkra hljóðfræðilegra þátta
eða hvort gera þarf ráð fyrir einhverjum lágum upphafstóni. Ef svo er, þá er tónlínan
sem þeir eru með ekki nákvæmlega sú sama og hér er gert ráð fyrir. Þetta breytir þó
engu um umræðurnar hér á eftir.