Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1994, Side 174

172
Orð aforði
Snorri nefnir einnig ókennd heiti karla og kvenna í skáldskap. Flest
verða þau að teljast jákvæðrar merkingar. Um konur segir þó: „Eru enn
þau kvenna heiti er til lastmælis eru og má þau finna í kvæðum þótt
það sé eigi ritað“ (Snorra-Edda 1984:202).
Kveðskaparhefðin lifir áfram. í ritinu Rímur fyrir 1600 eftir Björn
Karel Þórólfsson má finna flest þeirra heita er Snorri nefnir og fleiri hafa
bæst við. Neikvæð heiti um konur virðast ekki hafa verið algeng í rímum
en ýmsar flímkenningar eru hafðar um vondar konur og göldróttar t.d.
vamma þöll ogpretta eik (1934:194). Tröllkonur komaí stað illgjarnra
kvenna og um þær eru höfð ýmis heiti í rímum sem síðar er farið að
nota í neikvæðri merkingu um konur.
Mörg hinna gömlu heita um karla og konur hafa lifað í kveðskap allt
fram á þennan dag en í málinu er einnig til fjöldi orða sem mörg hver
hafa aldrei komist á bækur en lifa í munni fólks, ýmist um land allt eða
á takmörkuðum svæðum. Lítið hefur verið hugað að þessum orðum en
því oft haldið fram að verri orð séu notuð um konur en karla. Rætt var
um íslensk samheiti um konur á ráðstefnu um kvennarannsóknir fyrir
rúmum áratug (Guðrún Kvaran 1985) og grein birtist í Mími (1994) þar
sem komið er að þessu efni á dálítið annan hátt en hér er gert. Eg hef í
hyggju að fjalla um orð af þessu tagi, sem dæmi eru um í nútímamáli,
og flokka og bera saman hvað það er í fari karla og kvenna sem kallar
á sérstök heiti og verður tilefni nýrra samlíkinga.
Ég hef eingöngu leitað fanga í Orðabók Menningarsjóðs (OM),
orðsifjabók Ásgeirs Blöndals Magnússonar (ÁBl) og í OFIT. Því fer
fjarri að ég hafi náð saman öllum þeim orðum sem menn þekkja og
nota enda eru mörg hver hvergi skráð á bókum og tilviljun hvað tekið
hefur verið með í fyrrgreindar bækur eða borist hefur í talmálssafn
Orðabókar Fláskólans (OHT). Ég hef vegna umfangs efnisins sleppt
orðum úr slangurmáli sem tekin voru með í Slangurorðabókina (1982).
Margir eiga sjálfsagt eftir að sakna orða sem ekki eru hér talin með en
ég hygg að dæmasafnið gefi nokkuð rétta mynd af skiptingu heitanna.
Einnig getur verið að ekki séu allir sammála um flokkun einstakra orða
þar sem oft er mjótt á milli merkinga.
Orðskýringar eru sóttar til fyrrgreindra heimilda og orðalag er fengið