Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Page 171

Ritdómar
169
þess. Umfjöllunin spannar tímabilið frá vesturferðunum á árunum 1873-1914 og fram
til 1986 þegar BA safnaði efni til doktorsritgerðar sinnar meðal þeirra afkomenda
vesturfaranna sem enn þá töluðu íslensku.
Fyrri kaflinn fjallar um sögulegan bakgrunn vesturíslensks máls og samfélags. Þar
eru birtar tölulegar upplýsingar um fjölda vesturfara og um fjölda fólks af íslenskum
uppruna í Kanada og Bandaríkjunum eftir því sem fram liðu stundir. Gert er ráð fyrir
að um 15 þúsund manns hafi flust frá íslandi til Vesturheims og 1931 voru tæplega
20 þúsund manns af íslenskum uppruna í Kanada og rúmlega 7000 manns til viðbótar
1 Bandaríkjunum. Þá voru flestir Vestur-íslendingar í Kanada fæddir þar en eigi að
síður taldi mikill meirihluti þeirra (82%) íslensku vera sitt aðaltungumál (primary
ionguagé). Viðmælendur höfundar 1986 voru af þriðju og fjórðu kynslóð Vestur-
Islendinga og flestir komnir yftr fimmtugt. BA lýsir stöðu málsins á þeim tíma þannig
(bls. 16):
Icelandic is spoken mainly by the oldest members of the community in rural
areas where Icelanders used to be the dominant language group and in later years
by people who have made an effort to leam modem Icelandic through more
formal ways.
Mál fyrrtalda hópsins er sagt sýna mikil og augljós merki um ensk áhrif í orðaforða,
framburði, orðmyndum og setningaskipun og BA telur einsýnt að dagar vestur-
'slensku séu senn taldir. Um tungumálið og þróun þess er annars fjallaö í 2. kafla.
1 kaflanum er einnig fjallað um vesturferðimar og helstu ástæður þeirra og um
^tofnun íslensku nýlendunnar (Nýja-íslands) í Kanada. Því er lýst hvemig Vestur-
Islendingar lifðu í tveimur menningarheimum og bjuggu við tvö tungumál. Þeir not-
uðu íslensku sín á milli, jafnvel opinberlega í því sem snerti innri mál samfélagsins,
gafu út bækur og blöð á íslensku og kenndu bömum sínum að lesa hana og skrifa.
Jafnframt sendu þeir bömin í skóla þar sem þeim var kennt á ensku og samskipti við
nagranna og yfirvöld hafa að sjálfsögðu farið fram á ensku. Þetta er fróðlegt yfirlit
sem þjónar sem bakgrunnur fyrir frekari umfjöllun um vesturíslenskt mál og sam-
lelag. Langlífi íslensku vestanhafs hefur ekki síst ráðist af því hversu samfelld megin-
byggðin var og a.m.k. framan af sjálfráða í eigin málum. Auk þess vom Vestur-ís-
lendingar fyrstu landnemamir á því svæði þar sem flestir þeirra settust að og höfðu
því vemleg áhrif á mótun þess samfélags sem þar varð til. Þótt íbúar af íslenskum
uPpruna dreifðust nokkuð um vestanvert Kanada og norðanverð Bandaríkin myndaði
'’yggðin í Nýja-íslandi e.k. kjamasvæði sem virkaði sem kjölfesta fyrir íslenskt mál
°g menningu í Vesturheimi.
bá er gerð nokkur grein fyrir bakgmnni vesturfaranna, þ.e.a.s. því mál- og menn-
lngarumhverfi sem þeir vom sprottnir úr á íslandi. Áhersla er lögð á mikilvægi bók-
nienntaarfsins og þar með tungumálsins í íslenskri menningu, gerð grein fyrir því
^gi sem tungumálið hafði í sjálfstæðisbaráttunni á 19. öld og bent á þá staðreynd að
®si hafi verið almennt á íslandi. Allítarlega er fjallað um einsleitni málsins, þ.e.a.s.
Pann takmarkaða mun sem hefur lengstum verið á máli og málnotkun eftir landfræði-
egum og félagslegum uppmna fólks, en jafnframt gerð grein fyrir helstu tilbrigðum í