Uppeldi og menntun - 01.01.2011, Síða 12

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (1) 201112
„SamfÉlagiÐ VerÐUr aÐ gera Upp ViÐ Sig til HVerS SKÓli er“
Spá um þróun í mennta- og skólamálum
Þú hefur talsvert velt fyrir þér framtíð skólastarfs og menntunar, en ekki gert ráð fyrir hröðum
breytingum. Ertu enn sama sinnis?
Vegna áhuga míns á fjarkennslu og notkun tölvu í skólastarfi var ég fenginn til
að spá fyrir um þróun mennta- og skólamála í 25 ár, þ.e.a.s. frá 1985−2010. Þetta var
á vegum Framtíðarnefndar sem Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra setti á
laggirnar. Menn höfðu þær hugmyndir þá að á næstu árum myndi ný tækni umbylta
skólanum. Það var áhugavert að vinna þetta verkefni og niðurstöður mínar birtust í
bókinni Menntun og skólastarf á Íslandi í 25 ár 1985−2010. Ég notaði raunar mjög ein-
falda aðferð til að spá um þetta, þ.e. að skoða hvað hefði gerst á undanförnum 40−50
árum og reyndi að átta mig á því hvers konar breytingar væru, í ljósi sögunnar, lík-
legar næstu 25 árin. Niðurstaða mín var sú að menntunin myndi vaxa og eflast en í
raun yrðu engar grundvallarbreytingar á skólastarfi. Margir urðu fyrir vonbrigðum
með þetta og fannst ég ekki nógu framsækinn. En ég setti ekki fram framtíðardrauma,
heldur spá um hvað yrði. Ég reyndi að útskýra að margt myndi breytast en það gerðist
hægt og rólega; skólakerfi væru í eðli sínu íhaldssöm. Sem dæmi tók ég stöðu list-
greina í skólum. Afar lengi hefur verið full samstaða um að efla listgreinar en ég taldi
samt að þær myndu lengi enn eiga undir högg að sækja og sama máli gegndi um
handverk. Reynt hefur verið að efla þessar greinar en ekki tekist sem skyldi. Þannig
að ég gerði ekki ráð fyrir miklum breytingum. Þessar ályktanir dró ég af reynslunni.
Mér finnst núna að spá mín hafi staðist í öllum aðalatriðum, eiginlega óþægilega vel,
breytingarnar hafa orðið hægt og sígandi. Margt hefur auðvitað breyst, m.a. hvað
varðar nýtingu tækninnar, við notum t.d. öll farsíma og alls kyns spjallrásir á Netinu,
nokkuð sem ég sá ekki fyrir. Margt annað mætti nefna. En sumt er lítið breytt. Í upp-
hafi 21. aldar hanna menn skólabyggingar, t.d. háskólabyggingar út um allan heim,
sem eru nánast eins og háskólar litu út á 18. öld og raunar er ekki gert ráð fyrir neinum
veigamiklum breytingum í skipan kennslu næstu 50−100 árin. Menn benda á að nú sé
verið að hanna hér á landi grunnskóla með nýju formi og það er laukrétt, en það var
líka gert á sjötta og sjöunda áratug síðustu aldar. Það þarf að halda vel á spöðunum til
þess að endurnýja starfshætti skóla þannig að um sé að ræða raunverulegar umbætur.
En spá mín fjallaði um breytingar sem ég taldi að yrðu á skólastarfi, ekki um það sem
ég léti mig dreyma um. Skólastarf mun breytast mjög hægt nema ásetningur og sam-
staða verði um að hraða breytingum. Ég tel að það eigi að gera.
Hverju breyta tölvurnar?
Margt tengt notkun tækni í skólastarfi er byggt á misskilningi. Meðal annars að tölvu-
væðing hljóti að hafa áhrif á kennslu en svo er ekki, þótt hún gæti haft það. Hún hefur
mest áhrif utan skólans, á þá menningu og atvinnu- og þjóðlíf sem skólinn býr fólk
undir, en ekkert endilega á skólastarfið sjálft. Þetta umhverfi hefur gjörbreyst og mun
halda áfram að breytast og skólinn ætti að gaumgæfa þessar breytingar. Hins vegar tel
ég það vandamál að þegar tæknin er notuð í skólastarfinu þá er það einkum til þess
að gera betur það sem ávallt hefur verið gert og þar með hefur gamaldags vinnulag