Uppeldi og menntun - 01.01.2011, Síða 14

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (1) 201114
„SamfÉlagiÐ VerÐUr aÐ gera Upp ViÐ Sig til HVerS SKÓli er“
Sams konar þróun skólakerfa
Í vangaveltum mínum um starfsnámið og hvernig það þróaðist vaknaði áhugi minn á
þróun skólastarfs og -kerfa og hvað réði þróuninni. Ég beindi athygli að íslenska skóla-
kerfinu og íslenskri skólasögu, en er þakklátur fyrir að ég var hálfpartinn neyddur
af vinnumatskerfi Háskólans til að skoða einnig þróun í öðrum löndum. Háskólinn
gerði kröfu um að kennarar væru í erlendu samstarfi og skrifuðu í erlend tímarit.
Mér fannst á þeim tíma þetta vera markleysa hvað mig snerti því ég væri aðeins að
rannsaka íslenskan veruleika og þyrfti að ná til íslenskra lesenda. En þetta reyndist
sérlega farsælt fyrir mig sem fræðimann. Samanburður við önnur lönd gaf mér nýjar
víddir og ég sá íslenska kerfið í öðru ljósi, m.a. vegna þess að okkar kerfi þróast í takt
við skólakerfi annarra landa. Það lýtur sömu lögmálum, vandamálin eru svipuð og
annars staðar og sömu mynstrin birtast. Þetta fannst mér spennandi og hefur reynst
mér mjög gagnlegt.
Ég hef skoðað þróun hvers skólastigs fyrir sig; byrjaði á framhaldsskólanum, fór
svo yfir á háskólastigið og reyndi að átta mig á hvað væri að gerast þar. Fyrir nokkrum
árum skoðaði ég leikskólann og taldi mig geta sýnt fram á að þau lögmál sem réðu um
þróun framhaldsskóla og háskóla ættu líka við, að breyttu breytanda, í leikskólanum.
Síðan hef ég einnig lagst yfir sögu grunnskólastigsins. Það kom mér í fyrstu á óvart
að sjá hve líkt hin ýmsu skólakerfi þróast. Bandaríska skólakerfið er þúsund sinnum
stærra en hið íslenska en þróunin er hin sama í öllum aðalatriðum og merkilegt er að
svipaðir hlutir gerast á svipuðum tíma, t.d. jöfn aðsókn kynja að háskóla. Stjórnvöld
hafa ekki samræmt aðgerðir sínar, ýmis ólík öfl ráða ferðinni. Ég hef raunar haldið því
fram að það séu nemendur sem ráði ferðinni í ótrúlega ríkum mæli.
Prófhyggja
En hvernig má það vera að nemendur ráði ferðinni; eru það ekki stjórnvöld eða skólarnir?
Nemendur ráða því í hvaða greinar þeir sækja. Kennaraháskólinn byggði upp
fjarnám, það hefði ekki tekist ef nemendur hefðu ekki sótt í það. Sama máli gegnir
um meistaranám í háskóla, það hefur mikinn hljómgrunn meðal nemenda og hefur
orðið vinsæl leið til endurmenntunar. Ég tel að á vissan hátt ráði nemendurnir þannig
námsframboði en ekki stjórnvöld eða skólarnir, þótt þeir taki frumkvæði að því að
bjóða fram nýtt nám. Prófhyggja, sem ég hef stundum nefnt prófræði fyrir enska orðið
credentialism, ræður að mínu mati þróun skólakerfa á Vesturlöndum og sennilega alls
staðar. Höfuðmarkmið stórs hluta nemenda er að fá prófgráðuna og til þess þurfa þeir
að ná prófum og helst með góðum einkunnum vegna þess að það getur skipt máli.
Þeir læra vitanlega ýmislegt í leiðinni og það er bara gott, og jafnvel skemmtilegt, því
að þeir hafa áhuga á greininni en hjá mörgum vegur það ekki þyngst. Nemendurnir
hafa meiri áhyggjur af einkunnum en af frammistöðu sinni. Þetta er sannarlega um-
hugsunarefni. Þessi staða mála er ekki bundin við Ísland heldur er svipuð í öðrum
löndum.
Það er margt líkt með prófhyggju nemenda og matskerfum sem háskólar í fjölmörg-
um löndum eru að festast í. Markmið, mat og metnaður skiptir máli en það má aldrei