Uppeldi og menntun - 01.01.2011, Síða 16

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (1) 201116
„SamfÉlagiÐ VerÐUr aÐ gera Upp ViÐ Sig til HVerS SKÓli er“
að þekkja þessa sögu; þeir verða líka að skilja muninn á þulunámi sem er gagnslítið
og þjálfun sem er oft mjög nauðsynleg og hefur jafnvel verið vanmetin í skólastarfi.
Ég hvet þá sem setja fram nýjar hugmyndir til að vera raunsæir. Dewey velti fyrir
sér hvers vegna hugmyndir hans gengu ekki aðeins til baka heldur kölluðu beinlínis
fram andstæður sínar. Hann taldi að allir sem ynnu að nýrri hugmynd yrðu að hafa
ígrundaðan skilning á gildi nýs verklags og starfa samkvæmt því, annars væri hug-
myndin dauðadæmd. Ég tek undir þetta. Öllu skiptir að þeir sem taka upp nýja starfs-
hætti hafi innsæi og sjálfstraust til að útfæra þá eftir aðstæðum.
Við verðum einnig að gera okkur grein fyrir því að í stórum hópi starfsmanna er
fólk misjafnlega hugsjónaríkt. Sumir vilja leggja á sig ómælda vinnu til þess að útfæra
hugmyndir sem þeir hafa trú á, aðrir vilja fara hægar í sakirnar þótt þeir séu sam-
viskusamir starfsmenn. Þetta er alveg eðlilegt. Fólk á sér líf utan vinnunnar þannig
að starfið verður að vera viðráðanlegt. Allt starfsfólk þarf að skilja hvað það er að
gera, það þarf að kunna til verksins og ráða við það til þess að geta haldið því áfram.
Í menntun kennara þarf að tryggja þrennt, að rækta hugsjónir hjá fólki sem vinnur
við kennslu barna eða unglinga, tryggja skilning á því í hverju starfið felst og einnig
að efla kunnáttuna til að vinna verkið. Ekkert af þessu má vanta. Atvinnumennska í
tónlist er hliðstætt dæmi, það er ekki nóg að vilja lifa og hrærast í tónlist og þekkja vel
til hennar, iðkun hennar kostar mikinn aga.
Ég tel fernt valda því að erfitt reynist að innleiða nýtt verklag og vinnubrögð í
skólum; það er að vísu auðveldast á fyrstu skólastigunum en verður erfiðara eftir því
sem ofar dregur. Í fyrsta lagi eru nýjar hugmyndir oft óljósar, bæði hvað varðar rök-
stuðning og útfærslu og þegar hugmynd gengur ekki fyllilega upp er horfið til baka
til fyrri vinnubragða sem virkuðu að því er virtist. Í öðru lagi er ýmislegt skynsamlegt
í gömlum hugmyndum sem ýtt er til hliðar; ýmislegt sem eftirsjá er að. Það er ekki
endilega verið að ýta þeim til hliðar vegna þess að þær séu slæmar heldur vegna þess
að annað ætti að komast að. Stundum er að vísu eins og úreltar aðferðir gangi upp
en ekki endilega á réttum forsendum: Það er til dæmis nánast sama hvernig og hvað
afburðanemendum er kennt. Þeim gengur alltaf vel og þá er eins og verklagið, sem
notað er, sé gott og þeim finnst efnið áhugavert: þeir eru þakklátir fyrir það sem þeir
fá og gefa reynslu sinni iðulega góða umsögn. Í þriðja lagi er afskaplega þægilegt fyrir
kennara, eins og aðra, að starfa í umhverfi sem einfalt er að stjórna, t.d. með því að
halda fyrirlestur eða biðja nemendur að ná tökum á vel skrifaðri kennslubók. Einföld
útfærsla lifir lengst. Í fjórða lagi er ekki til neinn haldbær mælikvarði á hvort aðferð
hafi tekist vel eða illa þegar til lengri tíma er litið og þess vegna erfitt að meta hvenær
breytt verklag leiðir til umbóta.
Í forsvari fyrir kennaramenntun
Nú ert þú í forsvari fyrir kennaramenntun í landinu sem forseti Menntavísindasviðs Háskóla
Íslands, hvað viltu segja um þær breytingar sem urðu við sameiningu háskólanna?
Það varð mikilvæg skipulagsbreyting þegar Kennaraháskólinn, sem var sjálfstæð og
raunar margsamsett stofnun, var settur undir aðra stofnun og verður í öllum aðal-
atriðum að hlíta lögmálum hins stóra skóla. Það er mjög góður vilji til þess að taka tillit