Uppeldi og menntun - 01.01.2011, Side 23

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (1) 2011 23
elSa S igr ÍÐUr JÓnSdÓtt i r
Skóli fyrir alla
Ef við snúum okkur aftur að menntakerfinu, getur skólinn verið fyrir alla?
Hugmyndin um skóla fyrir alla hefur verið að þróast í hartnær öld. Það var þó
ekki viðurkennt fyrr en með lögunum 1946 að skólinn væri fyrir alla, en ekki var gert
ráð fyrir að öll börn ættu heima í sama skólanum. Gert var ráð fyrir sérúrræðum og
sérskólum. Lengi vel var ekkert fjármagn til sérúrræðanna. Lögin 1974 staðfestu að
grunnskólinn væri fyrir öll börn og að þau ættu að vera í sama skólanum. En sér-
úrræði höfðu smám saman byggst upp þannig að það var fyrst með þessum lögum að
rennt var fjárhagslegum stoðum undir kerfið frá 1946. Reyndin varð því sú að í vissum
skilningi snerust lögin frá 1974, sem voru að mörgu leyti mjög framsækin, upp í and-
stæðu sína vegna þess að fjárhagslegum stoðum var rennt undir sérúrræðin sem lögin
frá 1946 mæltu fyrir um. Úr þessu var bætt á árunum upp úr 1990. En þótt grunn-
skólinn og nú einnig leikskóli og framhaldsskóli eigi að vera fyrir alla nemendur og
ekki skuli almennt gert ráð fyrir sérskólum eru ýmis mál óleyst. Við hvaða aðstæður
er til að mynda réttlætanlegt að taka einstaka nemendur eða jafnvel hóp nemenda út
úr stærri hópi nemenda og sinna þeim sérstaklega? Jafnvel í sérstökum bekk eða í sér-
stökum skóla? Hvar má draga mörkin og á hvaða forsendum?
Auk spurningar um skipan í einingar þarf að glíma við ýmsar grundvallarspurn-
ingar sem snúast um inntak náms og markmið skólans. Hvað með ungt fólk sem á í
miklum erfiðleikum með að stafsetja, reikna eða einbeita sér en getur tjáð sig í töluð-
um orðum, í tónlist eða mynd? Hvað á að verja mikilli orku barna og unglinga til
verkefna sem þeir eiga erfitt með í stað þess að láta þá njóta þeirra hæfileika sem þeir
hafa? Vandinn er sá að skólinn, sem stofnun, á erfitt með að gera upp við sig hversu
sveigjanlegur hann megi vera eða hvað sé skynsamlegt í þessum efnum.
Stefnan um skóla fyrir alla virðist vera mjög vandmeðfarin bæði hugmynda-
fræðilega og í framkvæmd. Þegar nánar er að gáð liggur vandinn við skóla fyrir alla
alls ekki hjá börnunum og að sumu leyti ekki heldur hjá kennurum, heldur hjá sam-
félaginu vegna þess hvaða augum það lítur skólann og hlutverk hans. Sé mælikvarð-
inn sem við metum skólann eftir mjög einfaldur, t.d. sá að allir læri að lesa og því fyrr
því betra og síðan læri nemandinn allt sem hann getur með því að lesa, þá ræður þetta
viðhorf miklu um skipan skólans. Þetta einfalda viðmið liggur að baki því sem margt
fólk hugsar. Þá sem ekki ráða við þetta verður að sortera úr og aðstoða sérstaklega.
Skóli sem ætlar að taka tillit til hvers og eins verður að vita talsvert um einstak-
lingana og verður þannig að flokka börnin að einhverju marki. Auðvitað á skólinn
að sinna þessu hlutverki en hann hefur mörgum öðrum mikilvægum hlutverkum að
gegna eins og til dæmis að kenna börnum frá upphafi að þau verði ekki dæmd úr
leik þótt þau geti ekki ákveðna hluti, þau séu ekki minna virði fyrir bragðið. Það
mætti hugsa sér að eitt af hlutverkum skólans væri einmitt að flokka ekki, samanber
orðalagið, skóli án aðgreiningar, og það væri ekkert léttvægara en lestrarkennslan og
það sem henni fylgir. Hugsanlega ætti það einmitt að vera eitt af meginhlutverkum
skólans að kenna fólki að vera saman á ólíkum forsendum.
Hér hef ég aðeins nefnt dæmi um hve vandasamt það getur verið að ákveða hvernig
eigi að skipuleggja skóla og um leið ýjað að því hve margslungið hlutverk hans sé