Uppeldi og menntun - 01.01.2011, Síða 24

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (1) 201124
„SamfÉlagiÐ VerÐUr aÐ gera Upp ViÐ Sig til HVerS SKÓli er“
þegar öll verkefnin sem hann ætti að sinna eru ofin saman. Það truflar mig að mér
finnst að fáir taki markmiðsgreinar laga um skóla alvarlega, t.d. aðra grein grunn-
skólalaganna um að hlutverk skólans sé að stuðla að alhliða þroska allra nemenda og
þátttöku þeirra í lýðræðisþjóðfélagi sem er í stöðugri þróun. Þetta er eins og klisja sem
margir vitna í en gera lítið með. Þó held ég að starfandi kennarar gefi markmiðsgrein-
unum sífellt meiri gaum og það skiptir vitanlega mestu máli.
Frá skilningi til sköpunar
Má ég biðja þig um að draga saman það sem þú vildir helst vekja athygli á hvað varðar skóla-
starf í nútíð og framtíð?
Ég vil árétta að það er nauðsynlegt að hugsa skólann að ýmsu leyti alveg upp á
nýtt nú þegar 20−25 ára skólaganga‚ fyrir upphaf ævistarfsins, er hið almenna viðmið.
Það þarf að grandskoða til hvers skólinn er og hver séu og eigi að vera þjóðfélagsleg
hlutverk hans.
Með svolítilli einföldun má segja að eitt stærsta átakamál í skipan menntunar muni
snúast um vægið á milli þess að vita og að geta, eða kannski öllu heldur um togstreit-
una á milli skilnings og sköpunar. Annars vegar er viðhorf upplýsingarinnar, sem
hefur verið í stöðugri sókn undanfarnar tvær aldir, að hlutverk skólans sé að upplýsa,
fræða, tryggja að nemendur hafi ákveðna vitneskju og færni sem sé nátengd henni;
þeir búi yfir sífellt meiri bóklegri kunnáttu. Þetta sé gagnlegt til þess að spjara sig í
samkeppni um störf, þjóðfélagið fái fólk sem þekkir til flókinna viðfangsefna á grund-
velli fræðilegrar kunnáttu og það sé nauðsynlegt til þess að auka hagvöxt. Um þetta
geti varla verið mikil ágreiningur, þetta sé nauðsynlegur liður í sívaxandi áherslu á
þekkingarþjóðfélagið. Hins vegar er það viðhorf að þekkinguna eða skilninginn verði
að flétta saman við þá skapandi orku sem hægt er að virkja hjá hverjum og einum. Það
ætti því að tryggja að allir einstaklingar nýttu hæfileika sína og aðstöðu til að tjá sig,
búa til, skapa; til þess að framkvæma. Á þetta ætti menntakerfið að leggja miklu meiri
áherslu og tryggja ákveðið jafnvægi á milli allra þessara þátta. Þunginn í skólastarfi
ætti að flytjast frá skilningi til sköpunar. Vandinn er sá að við kunnum ekki nægilega
vel að útfæra slíkar hugmyndir nema á mjög afmörkuðum sviðum. Þess vegna ætti að
leggja rækt við að prófa slíkar hugmyndir á næstu árum.
Þessu tengt er umræðan um inntak menntunar. Ég er sannfærður um að viðfangs-
efni og vinnubrögð í skóla þurfi að skipuleggja í ljósi viðfangsefna, menningar og
tækifæra sem ungu fólki bjóðast á miðri 21. öld. Við gætum verið miklu framsæknari,
áræðnari og nýjungagjarnari í þessu efni. Það stangast alls ekki á við gamla kröfu
og nýja um að við virðum rætur okkar og tryggjum tengsl við þá menningu sem við
stöndum á. Það stangast heldur ekki á við þá menntahugsjón sem samofin er menn-
ingu okkar: að ræktun manneskjunnar í hverjum og einum er eitt mikilvægasta hlut-
verk menntunar. Ný tækni breytir ekki miklu um þau gildi sem þar vega þyngst.
Hvað varðar inntak menntunar þá tel ég löngu tímabært að endurskoða íhalds-
samar hugmyndir um grunnmenntun, það er að segja þann grunn sem býr fólk undir
ævistarfið. Um leið verður að hamra á mikilvægi ævimenntunar; það er öllum ljóst að
flest störf og miklar þjóðfélagsbreytingar kalla á sífellda endurmenntun. Mér sýnist