Andvari - 01.06.2011, Page 93

andvari
DRAMATÍSKT EINTAL í VERKSMIÐJU
91
heyrist ekki í. Hobsbaum (1975:227-28) telur að þrennt skilgreini dramatískt
eintal: í fyrsta lagi er sá sem talar ekki skáldið sjálft,5 í öðru lagi varpar
textinn ljósi á ákveðna persónu og í þriðja lagi þarf textinn að minna á leikrit
(„it should feel like drama“). Auk þess er frásögnin afmörkuð í tíma og oftast
einnig rúmi; hún gerist á ákveðnu augnabliki í skýrt afmarkaðri nútíð. Auk
dramatísks eintals sem er annar hluti samtals nefna Buchholz og Jahn þrjár
aðrar útgáfur: Innra dramatískt eintal þar sem persónan tjáir hugsanir sínar og
ásetning; dramatískt eintal í ræðu (e. oration dramatic monologue), til dæmis
ræðu sem persónan heldur opinberlega; og loks dramatískt eintal með frásögn
(e. narration dramatic monologue) þar sem persónan segir frá persónulegri
reynslu sinni (Buchholz og Jahn 2005:124). Snaran er annar hluti samtals
en Jakobína skrifaði einnig smásögur af öllum fjórum gerðum dramatískra
eintala sem Buchholz og Jahn greina frá.
Dramatíska eintalsformið er ekki bara aðferð við að segja frá heldur getur
þessi frásagnarháttur verið mikilvægur þáttur í persónusköpun og þema
verksins. Buchholz og Jahn (2005:124) hafa bent á að aðalpersónur drama-
tískra eintala gefi oft mikilvægar upplýsingar um sjálfar sig í eintali sínu og
oftar en ekki sýni þær veikar eða neikvæðar hliðar, láti í ljós öfund, afneitun,
þráhyggju eða annað sem geri þær grunsamlegar eða óáreiðanlegar. I grein
sinni segir Hobsbaum (1975:227-28) að persónur í dramatískum eintölum
sýni oft mjög skýrt ákveðna afstöðu eða viðhorf, segi gjarnan eitthvað sem
þær síðan sjá eftir, séu ósjaldan veiklyndar, sjálfumglaðar eða grimmar,
oða allt þrennt í senn, og að oftast sé komið í veg fyrir að lesandinn fái
samúð með þeim.6 Innri átök, réttlætingar og játningar eru gjarnan miðlæg í
dramatískum eintölum. Til dæmis er aðalpersóna skáldsögunnar Fallsins (La
Chute) eftir Albert Camus lögfræðingur sem léttir á hjarta sínu við viðmæl-
anda sinn en í ljós kemur að hann hefur ýmislegt á samviskunni og reynir
sífellt að réttlæta gjörðir sínar. Enn augljósara dæmi um hvernig formið er
hluti af persónusköpun dramatískra eintala er aðalpersóna Örlaga (Dolores
Claiborne) eftir Steven King, en hún viðurkennir í yfirheyrslu hjá lögreglu
að hafa myrt eiginmann sinn þrjátíu árum fyrr. Aðalpersónur dramatískra
eintala, líkt og sóparinn í Snörunni, koma því oft upp um neikvæðar hliðar
á sjálfum sér enda virðast bæði eintöl og samtöl vera kjörinn vettvangur til
að draga upp mynd af breysku fólki. Nefndar þýðingar á verkum Camus og
Kings eru einu dæmin um skáldsögur á íslensku í dramatísku eintalsformi
sem ég hef enn rekist á og vel getur hugsast að Jakobína hafi lesið Fallið
°g orðið fyrir áhrifum þaðan. Hvað sem því líður var hún greinilega afar
fiieðvituð um það hvaða form hún valdi skáldsögum sínum og hún áttaði sig
á þeirri sérstöku persónusköpun sem dramatíska eintalsformið býður upp
a> eins og sést á orðum hennar í viðtali við blaðamann Þjóðviljans 5. ágúst
1988: