Andvari - 01.06.2011, Blaðsíða 100

98
ÁSTA KRISTÍN BENEDIKTSDÓTTIR
ANDVARI
Snaran var hugsuð sem aðvörun til þjóðarinnar. Sem rithöfundi leyfist mér að ýkja
ástandið en ég verð að segja, að því miður finnst mér ekki stefna í rétta átt. Er ekki verið
að tala um að hleypa erlendum auðhringum í íslensk fyrirtæki? Er ekki verið að hleypa
þeim í bankana? Þeir fara ekki út í slíkt með annað hugarfar en að græða. [...] Það er
stöðugt verið að segja okkur að hér sé allt á hausnum. Það er einsog allir séu að æpa
á hjálp. Og nú á að bjarga hlutunum með erlendu auðmagni. (Jakobína Sigurðardóttir
1988:19)
Rúmum þremur áratugum eftir að Snaran kom út tekur Sigríður Stefánsdóttir
(1999:84) í sama streng og segir að skáldsagan sé jafnvel enn brýnni ábending
árið 1999 en 1968. Tíminn líður og sögutími Snörunnar er nú orðin fortíð,
en fólk er enn að átta sig á sannleiksgildi og í raun tímaleysi framtíðarspár
Jakobínu.
Nú, rúmum fjórum áratugum eftir að bókin var skrifuð, sjáum við að
auðvitað „rættist“ framtíðarspáin ekki í þeim skilningi að hún sé raunsæ
lýsing á íslensku samfélagi á níunda áratugnum en ef að er gáð má sjá
ýmislegt áhugavert. í Snörunni hefur íslenskt samfélag þróast með þeim
hraða að til að halda því gangandi þarf að flytja inn erlent vinnuafl og þótt
það hafi ekki verið fagmenntaðir Þjóðverjar sem reistu Kárahnjúkavirkjun
heldur verkamenn frá Póllandi og Kína sést að Jakobína var ótrúlega sannspá.
ítök Bandaríkjamanna á íslandi virðast mikil í samfélagi Snörunnar og
íslendingar eiga hvorki né reka fyrirtækið þar sem félagarnir vinna. í þessari
framtíðarsýn Jakobínu er útrás íslenskra bankamanna hvergi nærri en aftur
á móti þarf ekki annað en nefna Alcoa og Alcan og aðra auðhringi til að
lesendur átti sig á því hvað um er að ræða.
Það kæmi ekki á óvart þótt margir lesendur könnuðust við að hafa ein-
hvern tímann hugsað á svipaðan hátt og sóparinn, firrt sig ábyrgð og valið
þægilegu leiðina í gegnum lífið - þótt erfitt geti verið að viðurkenna það.
Sóparinn er því hvorki ósannfærandi persóna né órafjarri veruleika lesenda,
því allt eins er líklegt að hann minni þá óþægilega á þeirra eigin breysk-
leika. Samfélagsádeila þessarar skáldsögu liggur ekki fyrst og fremst í
þeirri samfélagsmynd sem dregin er upp heldur persónu sóparans sem segir
söguna. Ólafur Jónsson (1979:154-55) áttaði sig á þessu en hann segir í
ritdómi:
En óhugnaðurinn í lýsingu [sóparans] stafar af því að hvert skref á óhappaferli hans
er stigið af yfirveguðu ráði, við leiðsögu skynseminnar [...]. Mest er um það vert að
hugarheimur hans, svo fráleitur og óhugnanlegur sem hann virðist, er byggður upp
úr tómum raunhæfum efnisatriðum, alkunnum hlutum, atburðum sem hafa gerst og
eru að gerast, skoðunum og viðhorfum sem alkunn eru í samtíðinni og áhrifamikil í
stjórnmálum og verkalýðspólitík.
Mynd Jakobínu Sigurðardóttur af sóparanum kann að þykja einhæf og öfgafengin
ekki síður en framtíðarsýn hennar, en henni verður ekki vísað á bug sem fjarstæðu; þau