Andvari - 01.06.2011, Side 119

ANDVARI
Á HÖTTUNUM EFTIR HEMINGWAY
117
hugsað og talað á spænsku. En nánar segir Stefán hinsvegar af þýðingarglím-
unni í bréfi sem hann skrifaði Erlendi látnum og lætur fylgja áðurnefndu bréfi
til Sigfúsar Daðasonar.30 í eftirmálsorðum Sigfúsar kemur fram að Stefán hafi
einnig þýtt leikrit Hemingways um Spánarstríðið, The Fifth Column, en sú
þýðing mun hvorki hafa verið sviðsett né birt á prenti.
Oft er nefnt að með stuttu skáldsögunni, eða nóvellunni, The Old Man
and the Sea (1952), hafi Hemingway slegið vopnin úr höndum þeirra gagn-
rýnenda sem töldu að hápunktur ferils hans væri tryggilega að baki, eins og
best mætti ráða af skáldsögunni Across the River and Into the Trees (1950),
sem fyrr var getið. Sænska akademían lét bókarinnar um gamla manninn
og hafið sérstaklega getið í greinargerð sinni um Hemingway er hann hlaut
Nóbelsverðlaunin 1954. Sama ár birtist hún í íslenskri þýðingu Björns O.
Björnssonar. Hér segir af sjóferð gamla mannsins Santiago, sem ekkert
hefur veitt lengi, þannig að drengurinn sem verið hefur aðstoðarmaður hans
er látinn hætta að fara út með honum. Hann fer því einn til veiða þennan
dag, einmitt þegar hann krækir í stærsta fisk ævinnar - og úr þessari klisju
veiðisagnanna: sögunni um stærsta fiskinn - býr Hemingway til magnað verk.
Við lestur þessarar sögu um roskinn mann sem glímir einn við náttúruöflin
og nýtir til þess alla sína þekkingu, skynjun og næmi fyrir umhverfinu -
uns segja má að hann renni saman við náttúruna - hafa íslenskir lesendur
stundum hugsað til annarrar snilldarnóvellu með viðlíka sniði, það er að segja
Aðventu eftir Gunnar Gunnarsson - þótt sögusviðið þar séu íslensk firnindi
en ekki Karíbahafið. Jafnvel hafa verið vangaveltur um að Hemingway kunni
að hafa þekkt sögu Gunnars, sem út hafði komið í enskri þýðingu um 1940.31
Ekki hefur það fengist staðfest og aðalatriðið er að samanburður þessara
verka er frjór og getur skerpt sýn okkar á viðfangsefni þeirra. Jafnframt er
ljóst er að í nóvellu sinni fléttar Hemingway saman þræði úr fyrri reynslu -
ekki síst grunntón veiðimennskunnar og hina næmu náttúrusýn - en til vitnis
um hana eru m.a. Afríkubókin Green Hills of Africa (1935) og sögurnar af
Nick Adams í miðvestrinu.
Þegar Gamli maðurinn og hafið var birt öðru sinni á íslensku, endurskoð-
aði Kristján Karlsson þýðingu Björns. Frá þessu greinir útgefandinn í eftir-
málsorðum og segir endurskoðun Kristjáns felast í því „að færa þýðinguna
nær upphaflegum texta. Hér er alls ekki um nýja þýðingu að ræða, en orðalagi
og orðaröð er vikið við allvíða.“32 í reynd eru breytingarnar stundum veru-
legar, og er samanburður allra textanna, frumtextans og beggja þýðingar-
textanna, hnýsilegt rannsóknarefni, eins og svo margt annað í þeim þýðingum
sem hér hefur verið getið og flestar hafa verið lítt kannaðar. Hér hefur verið
sérstaklega vikið að þeim bókarverkum sem út höfðu komið á íslensku þegar
höfundurinn lést - og kallaði þar með á þá umfjöllun um hann sem greint var
frá fyrr í þessari grein. Ef litið er á bókamarkaðinn sem ráðandi mælikvarða,