Andvari - 01.06.2011, Blaðsíða 150

148
SIF SIGMARSDÓTTIR
ANDVARI
Um var að ræða endurvarp tónleika með verkum Jóns sem fram höfðu farið
í Berlín kvöldið áður. Tónleikana hafði Annie Leifs skipulagt af þrautseigju
og ekki látið sívaxandi andúð í garð gyðinga í Þriðja ríki Hitlers aftra sér frá
ítrekuðum heimsóknum í áróðursmálaráðuneytið til að koma þeim í kring.
Það var engin tilviljun hve vel þungur kraftur og köld reisn Þjóðhvatar féll
að lýsingu Davíðs á fornu norrænu hetjusálinni. Jón Leifs var þeirrar skoð-
unar að Island geymdi lykilinn að endurreisn fornnorrænnar menningar og
sú hetjuhugsjón sem þar birtist lá til grundvallar allri tónlist hans. Hetjusálin
sem Jóni þótti felast í „[hörkunni] í hinum norræna sársauka“ og birtast sem
„yfirráð skapgerðarinnar yfir tilfinningunni, andans yfir sálinni“ var honum
alla tíð leiðarljós.77
Lífsförunaut gæddan þessum eiginleikum fann Jón í smávaxinni gyðinga-
konu frá Miðevrópu. Sem ungur og upprennandi konsertpíanisti fór Annie
Riethof gegn vilja fjölskyldu sinnar og gekk að eiga fátækan tónlistarmann
með óræða drauma frá eyju lengst norður í Atlantshafi. Með því gaf hún eftir
þá veraldlegu velmegun sem hún hafði alist upp við í skiptum fyrir tilveru
helgaða hinum háu listum. Og listagyðjunni færði hún ófáar fórnir. Þótt sjálf
væri hún hljóðfæraleikari sem reyndi eftir mætti að hasla sér völl sem slíkur
urðu þær þó flestar Jóni Leifs til handa. Annie Leifs lagði allt í sölurnar fyrir
manninn sem hún elskaði og tónskáldið sem hún dáði. „Djörf og sterk“ stóð
hún honum við hlið og af ósérplægni lék þau hlutverk sem hann þarfnaðist
af henni hverju sinni; hún var honum eiginkona og móðir barna hans, lista-
gyðja og vinur, ráðgjafi, viðskiptafélagi, aðstoðarkona og ritari svo fátt eitt sé
nefnt. En svo fór að konan, sem hafði gefið og gefið svo eitt fremsta tónskáld
íslendinga mætti blómstra, missti allt; manninn sem hún elskaði, dætur sínar
tvær - aðra í hafið, hina í svartnætti geðsjúkdóms - fjölskyldu, heimkynni,
eigur og loks ástkæran píanóleikinn er hún hlaut skaða á hendi.
Sem mikill áhrifavaldur í lífi merkasta tónskálds okkar - og sem merki-
legur listamaður sem lifði stórbrotna ævi - má velta yfir því vöngum hvort
Annie Leifs eigi ekki heimtingu á að sögu hennar verði gerð skil. Er ekki tími
til kominn að hún fái sína eigin ævisögu?
Aðferðir félagssögunnar sem átt hefur upp á pallborðið innan sagnfræðinn-
ar síðustu áratugi hefur gefið kvennasögu byr undir báða vængi. Við athugun
kemur hins vegar í ljós að íslensk ævisagnaritun ber þessarar þróunar lítt
merki. Séu Bókatíöindi, bæklingur sem gefinn er út árlega af Félagi íslenskra
bókaútgefenda og hefur að geyma yfirlit nýútgefinna bóka, skoðuð sést að
minna en þriðjungur ævisagna sem komið hafa út á árunum 2000-2010 fjallar
um konur. Ekki nóg með það. Sé meðaltal síðustu fimm ára borið saman við
árin þar á undan kemur í ljós að þeim fer fækkandi.78
Tölur þessar gefa ekki tilefni til bjartsýni um að Annie Leifs verði í bráð
gerð skil í sérstakri bók. Og því miður eru áherslur í útgáfu ekki eina fyrir-