Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1930, Side 114

80
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
merkilega menn og afkáralega,
t. d. Magnús sálarháska, og svo
hefir hann líka samið sögu sui
temporis um Húnavatnssýslu og
er hún afarfalleg og fróðleg.’’
Þetta bréf þarf engra skýringa
við: síðast en ekki sízt nefnir hann
Gísla og fræði hans, þar á meðal
sögur hans um afkáralega menn og
þjóðsögusafn hans, hvorttveggja
efni, sem Jón átti eftir að nota með
góðum árangri í Manni og konu.
Það líður heldur ekki á löngu áð-
ur en Jón fer að hugsa til ritstarf-
anna, þótt annir leyfi honum ekki í
bili að hefjast handa. Þannig skrif-
ar hann Gísla Brynjólfssyni ári
síðar (2. febrúar 1858) — G. Br.
hefir þá hvatt hann til að skrifa
“reglulega þjóðsögu’’ —: “Þó eg
vantreysti mér til þess, þá býr þó
altaf lijá mér löngun til þess, en
lumsvif og veraldarsýsl hafa, síðan
eg kom hingað, hindrað mig frá
að ráðast í slíkt.”
Loks er þriðja hréfið, það sem
nefnt var í upphafi þessa kafla,
skrifað tveimur árum síðar í Haga
á Barðaströnd: “Gísli gamli sagna-
þulur Konráðsson situr við nótt og
nýtan dag, að rita upp sögur og
druslur; Vestfirðingasögu hefir
hann samið, og er margt í henni
fróðlegt, og æfisögur ýmsra og er
í þeim mörgum ágætt efni, ef til
væri maður vel með að fara að
semja úr þjóðsögur líkar Scotts’’.
Og sama ár, 1. marz 1854, ritar
Jón í dagbók sína: “byrja að skrifa
róman”, en það mun vera Maður
og kona (sbr. Þorv. Thoroddsen,
Minningabók, bls. 37).
III.
Eitt af því, sem athygli vekur, ef
menn bera saman Pilt og stúlku og
Mann og konu er það, að hin fyr-
nefnda bók er næstum eins snauð
af þjóðsögum og þjóðtrú eins og
hin síðarnefnda er auðug af þeim.
í Pilti og stúlku er næstum ekki
neitt af þessu, að \asu segir Guð-
rún vinnukona Siggu litlu, að hún
þurfi ekki að hræðast huldufólkið
í dalnum í hjásetunni — huggun-
arorð, sem ekki urðu til annars en
rifja upp fyrir henni “allar sögurn-
ar, sem hún hafði heyrt um Áif-
hól og hann Draugahvamm”, en
þær sögur fáum vér ekki að heyra;
því þótt ímyndunarafl hennar geri
kofa Indriða að steini gráum og
sjálfan hann að huldupilti, þá er
það engin álfasaga, og eigi koma
aðrir við söguna síðar, nema álf-
arnir í kvæðinu “Ó, fögur er vor
fósturjörð’’.
Eigi er heldur annað að finna
þjóðsögukent í bókinni en söguna
um fiskinn, sem fylgdarmaður
Indriða svalg í ógáti í Hellisánum,
og söguna af Hornafjarðarmánan-
um, sem sami maður minnist á.
Það er alt og sumt.
Þá er eitthvað öðruvísi umhorfs
í Manni og konu, því það er ekki
nóg með að -fólkið tali uin og segi
ýmsar þjóðsögur, heldur gerist
hver fyrirburðurinn og þjóðsagan
á fætur annari. Það byrjar undir-
eins með Þórdísi kerlingu, enda er
hún höfuðhetjan í sögum þessum
mörgum. Hún sér fylgju Hallvarð-
ar Hallssonar landshornamanps,
“béaðar eldglæringar”, sem komu
inn ium loftsgatið og liðu inn eftir
loftinu, unz hún hastaði á sneyp-