Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1936, Side 26

8
Tímarit Þjóðrœknisfélags íslendinga
uppástungur til nýrra laga þannig fram komnar, og þegar þeim var
vel tekiÖ, varÖ það lilutverk Lögréttunnar að' íhuga þær og afgreiða.
Groðarnir fóru samt sem áður með aðal valdið. Island var lýðveldi
með höfðingjastjórn. Réttarfari þess hefi eg lýst á öðrum stað, m. a. í
hinum tveimur ofaunefndum ritum mínum, sem hafa komið út á þýzku,
og get því gengið framhjá því atriði.
Árið 1000 var kristni lögtekin; 50 árum síðar eignaðist ísland
fyrsta íslenzkan biskup — Isleif Gissurarson — sem hafði stundað nám
í Þýzkalandi og hlotið þar prestvígslu. Síð'ar var Islandi skift í tvö
biskupsdæmi. Á næstu öld liafði kirkjan mikil áhrif á íslenzk stjórnmál.
Hin íslenzku lög, sem síðar nefndust Grágás, voni bókfest 1117.
Græuland var liluti hins íslenzka ríkis.1) Fyrstu landnemaniir
komu frá Islandi, í einum hóp, undir sameiginlegri forustu. Þeir fluttu
hið íslenzka þjóðskipulag með sér til Grænlands; íslenzk lög og Sátt-
málinn frá 1263, sem síðar verður getið, er ákvað stöðu Horegskonungs
gagnvart íslenzka ríkinu, giltu því ótvírætt einnig fyrir Grænland2).
íslenzka bygðin á Grænlandi sætti liörðum örlögum. Hinn norræni
þjóðflokkur þar dó algjörlega út. Hann eyddist vegna þess að hann naut
1 )Jón Dúason: Grönlands statsretlige Stilling i Middelalderen, Oslo 1928. pessi íslenzki
vísindamaður, er hinn fyrsti. sem ritað hefir um réttarstöðu Grænlands á miðöldunum.
Áður álitu menn, að Grænland hafi verið sjálfstætt ríki, sem gengið hafi á hönd Noregs-
konungi með sérstökum hyllingarsáttmála. Jón Dúason hefir sýnt fram á það skýrt og
greinilega, að þetta var ekki þannig. — í riti sínu kemur hann einnig fram með nýja skoð-
un á byggingu hins tslenzka þjóðfélags á miðöldunum. Hann segir að ísland hafi á mið-
öldunum hvorki verið kallað ríki, þjóðveldi, fríríki eða lýðveldi, og að það sé ekki hægt
að færa Island inn undir þessi hugtök. Hið gamla Islenzka réttarsamfélag “var og verður
altaf að teljast sem lög.” Hann leggur áherslu á, að I hinni gömlu islenzku lögbók, Grágás,
merki orðið “lög" réttarsamfélag þ. e. hið gamla réttarsamfélag íslendinga “vár lög,”
jafnframt því, sem það merkir “lög” (réttur). Hann álítur að það vald, sem konungurinn
hafði á íslandi frá 1263 þangað til hinar nýju lögbækur (Járnsíða og Jónsbðk) voru inn-
leiddar, hafi bygst á því, að hann var búinn að ná undir sig goða embættunum, og hafi
sem goði I “várum lögum" verið háður hinum íslenzku lögum og, að þegnskyldu, bundinn
“várum lögum.” Pyrst með innleiðing hinna nýju laga hafi ísland orðið konungsríki I
persónusambandi við Noreg.
2)1 þrætunni milli Danmerkur og Noregs um Grænland, sem árið 1931 kom fyrir gerðar-
dómstólinn I Haag og var útkljáð þar árið 1933 Danmörku I vil, kom Island einnig til sög-
unnar. Alþingi fól stjórninni að tilkynna dómstólnum, að I þrætunni milli Danmerkur og
Noregs eigi ísland einnig síns réttar að gæta. Forsætisráðherra íslands gaf því næst
dómstólnum til kynna að ísland hefði einnig orð um þetta Grænlandsmál að segja, og fól
prófessor Einari Arnórssyni að rannsaka málið. par sem ekkert var opinberlega birt um
gang málsins, var gjörð fyrirspurn á Alþingi til stjórnarinnar því viðvíkjandi, sem aldrei
var þó svarað (Acta Isl. Lundb. 26. hluti s. 64). í Greifstvalder Zeitung 4/8 1933 (Acta Isl.
Lundb. 26. hluti s. 52 ff.) skrifaði eg grein: “Grænlandsmálið; gjörir Island lika kröfur?”
par segi eg m. a. “1814 lét Noregur af hendi lönd, sem réttarlega séð ekki lutu honum,
nefniiega hið fslenzka ríki, og tók fé fyrir, með því að fá afslátt af ríkisskuldum sínum.
Nú virðast Norðmenn leita að tækifæri til þess að ná aftur hluta af þvl landi, sem þeir
hafa látið af hendi við Danmörku, nefnilega Austur-Grænlandi. 1 dansk-íslenzku sam-
bandslögunum frá 1918 er Grænlands ekki getið, og þar af verður að draga þá ályktun, að
ísland, sem með þessum sambandslögum varð aftur sjálfstætt ríki, hafi þegjandi viðurkent
rétt Danmerkur til yfirráða þar, — rétt, sem I sjálfu sér virðist bygður á því, að Danir hafa
haft þar yfirráð öldum saman. En með því að Noregur hefir nú friað rétti Dana til lands-
ins hefir afstaðan ( málinu gjörbreyzt. svo að það er ekki ómögulegt, að ísland, sem þriðji
aðili, leggi fyrir dómstðlinn I Haag kröfur slnar, sem virðast bygðar á traustari grundvelli
en kröfur Noregs.”