Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1936, Blaðsíða 43

Þjóðréttarstaða íslands
25
lendingar skoðuðu hann, einnig á seinni tímum, sem grundvöll frelsis
síns.
Knud Berlin álítur, að eiður Islendinga: “Halda skulum vér ok
vorir arfar allan trúnað við yðr meðan þér ok yðrir arfar halda við oss
þessa sættargerð, en lausir ef rofin verðr af yðvari álfu at beztra
manna yfirsýn, ” veiti þeim ekki frjálsan uppsagnarrétt,1) þvílík ákvæði
sé ekki — segir hann — óvenjuleg í fornum konungahandsölum, og' vísar
til hinna fornu Frostaþingslaga, sem voru enn í gildi þegar Gamli Sátt-
máli var gjörður, þar sem mælt er svoi fyrir, að ef konungur ráðist á
annan mann, skuli ör vera skorin og borin um öll héruð, og hann sjálfur
gripinn og drepinn, en komist hann úr landi skuli hann ekki eiga aftur-
kvæmt. Knud Berlin hefir ekki heppnast að leggja fram sannfærandi
rök fyrir þessari skoðun sinni. Eg er fyllilega sannfærður um, að
fyrirmæli Gamla Sáttmála voru ekki frekar dauður bókstafur en hand-
söl konungs eða fyrirmæli Frostaþingslaga. Þau höfðu vissulega hina
fyllstu þýðingu til að varðveita frelsi þjóðarinnar. Síðar hefir Ivnud
Berlin látið af þessari skoðun sinni, þar sem hann í riti, er kom út 1932,
segir, að þegar einveldið komst á árið 1662, hafi verið lagður nýr réttar-
grundvöllur að stöðu konungs, gagnvart íslandi. Þangað til bygðist
réttur konungs, á íslandi, formlega á því að Islendingar gengTi á hönd
Noregskonungi með hinum gamla samningi (Gamla Sáttmála) 1262,
sem þó eftir bókstafnum var uppsegjanlegur af þeirra hendi, ef kon-
ungur efndi ekki loforð sín við þá. Uppgjöf íslendinga á sjálfstæði
sínu, bygðist formlega á uppsegjanlegum samningi.”2)
Síðar nefnir hami’ þó gagnstætt réttum rökum, eina slíka uppsögn,
sem hann þó fyrst, þar sem hún stóð í “uppsegjanlegum samningi,”
hafði talið gilda, samkvæmt ‘ ‘ uppreisnarrétti, ’J sem “auðvitað var
ósamræmanlegur einveldisstjórn. ’ ’ Hann kemur þó með eina játningu,
sem leiðir í ljós nýmæli í skoðun lians á réttarstöðu Islands: hann segir,
að konungur Danmerkur og Noregs liafi samkvæmt hyllingunni 1662
(viðurkenningu einveldisins) ríkt eftirleiðis á Islandi sem “erfðakon-
ung-ur íslands.” Þarmeð liefir hann Uðurkent Island sem hliðstætt ríki
Danmörku og Noregi.3)
Knud Berlin leggur einkaskilning í orðin “beztu menn. ” Hann
álítur að “beztu menn” eigi að tákna: ríkisþing, “þar sem einmitt allir
beztu menn konungs voru samankomnir,4) “almennan fund biskupa og
annara lærðra manna, lendra manna og annara konungi handgenginna
manna í Noregi.”
Það liefði verið mjög einkennilegt, beinlínis ótrúlegt, ef Alþingi
íslands, sem að öð'ru levti varðveitti frelsi og réttindi landsins svo
prýðilega með Gamla Sáttmála- hefði viljað leggja hið þýðingarmikla
atriði um tilverurétt konungsvaldsins á tslandi i hendur norskri ráð-
1 )Knud Berlin, bls. 92. 2)Knud Berlin, Danmarks Ret til Grönland, Köbenhavn 1932, S. 70.
%)Knud Berlin, Danmarks Ret til Grönland, S. 71. 4)Knud Berlin, bls. 71.