Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1936, Side 80

62
Tímarit Þjóðrœhnisfélags íslendinga
lians og greinar um þau efni í
Dýravininum 1897, og margar reit
hann þar síðar, en auk þess eru í
kverinu ílUndir beru lofti” 1904
dýrasögur aðeins. Þar á hann sög-
ur um forustusauði og' hesta, en
mest ritar hann þó um fuglana.
Ber alt, sem hann hefir um þá rit-
að vott um það, hve hýru ástar-
auga liann liefir rent til þeirra,
hvort sem þeir eru sumargestir
lians, eins og svanir, helsingjar og
gæsir, þröstur, stelkur og lóa, eða
ársgrannar, eins og sólskríkjan og
rjúpan.
Langbezt tekst honum upp að
lýsa háttum fuglanna úti í sumar-
náttúrunni; það verður að skraut-
legu náttúruljóði í höndum lians
(“Svanirnir, sumargestir mínir”
1901, “Sólskríkjan” 1903).22) Þar
næst sér hann fuglana í sambandi
við mennina og fyllist þá réttlátri
reiði yfir drápgirni manna. Hefir
hann sagt af því átakanlegar sög-
ur, en bezt er æfintýrið “Eins og
maðurinn sáir” 1909,23) um sálina
hans Jóns, sem skaut sig í mis-
gripum og varð síðan að leggja
leið sína “út á lyngmóana til ló-
unnar vængbrotnu, til rjúpunnar
npp í ásinn 0g út á sjóinn til sels-
ins og æðarblikans, blikans konu-
lausa og lummubrotna selsins. Og
svo aftur til baka, þangað sem
hann Jón skaut rjúpurnar í jarð-
bönnunum. ” Loks sér hann dýr-
in, eins og hann oft sér fólkið, í
baráttu við grimd hinnar norð-
lenzku náttúru, sem brugðist get.ur
í óteljandi illviðrahami á öllum
tímum liausts og' vetrar og’ það
22) Dýravinurinn 9:39 42; 10:22 25.
23) Dýravinurinn 13:41 44.
langt fram á vor, svo að ungamæð-
urnar krókna á ungunum. Og þótt
eigi só illviðri, þá kreppir hún á
stundum ekki síður að á sólheiðum
vetrardögum í grimdarfrosti, þeg-
ar landið er stangað í nálín hjarn-
fannanna, en ár og vö'tn “í klaka
kropin,” svo að jafnvel snjótitl-
ingur fær hvergi í nef sitt. Þá vof-
ir liordauðinn yfir gripum bónda
og þó jafnvel enn fremur yfir
fuglum drottins, sem ekki gefur
þeim fæðu á sínum tíma. Og þá
getur svo farið, að bóndinn á Sandi
skilji hvorki þennan grimma drott-
inn né náttúru hans, og það þótt
hann stundum hafi fyllilega kunn-
að að meta uppeldisgildi frostsins
og' hugþroskun heiðríkjunnar.
Það er annars merkilegt, að at-
liuga muninn á dýrasögum Guð-
mundar og Þorgils gjallanda.
Þar sem Guðmundur málar ekki
breiðar og litríkar landslagsmynd-
ir með fuglunum til skrauts, þá
yrkir hann um rjúpuna lappar-
brotnu eða taumöndina, sem frýs í
hel á ungum sínum í þúfunni, með-
an steggurinn stendur yfir henni í
snjónum og horfir út í bláinn.
Þorgils gjallandi yrkir aftur á
móti um Vask, rakkann, sem séð
hefir góða daga, en legst þá í vík-
ing, er hörðu árin koma og gefst
ekki upp fyr en í fulla hnefana. Og'
liann yrkir um hryssuna í IJvanna-
lindum, sem fylgir kalli storksins,
þránni til heimahaganna og fol-
aldsins, en verður úti á refilstigum
öræfanna.
Sami munur er á söguhetjum
þeim, er þeir velja sér úr mann-
heimum. Þorgils yrkir um glæsi-
mennið Geirmund, æskuþrek og
heitar ástir, Guðmundur um hinn