Hugur - 01.01.2008, Side 46

44
Bryati Magee
það sem eftir var ævinnar með því að skxifa fyrir almenning utan háskólanna.
Hann skrifaði því bók sem ætlað var að kynna þessum almenningi meginhug-
myndir heimspeki sinnar. Bókin, sem kom út árið 1800, ber heitið Die Bestimmung
des Menschen og var þýdd á ensku sem The Vocation ofMan (Köllun mannsins). Hún
er efnismikil og skrifuð með allt öðrum hætti en fyrri verk hans. Satt að segja er
hún prýðilega vel skrifuð, textinn skýr og djúpur án tilgerðar. Eg held að þetta sé
frábær bók sem ein og sér nægir til að skipa Fichte í fremstu röð heimspekinga
og sýnir fram á skýlausa ritfærni hans. Hann gat sem sagt skrifað þannig ef það
hentaði. Svo virtist sem allt væri undir því komið hverja hann var að ávarpa og
hvað hann vonaðist til að fá út úr því.
Dæmi Fichtes auðveldar okkur skilning á einni af helstu breytingunum sem
urðu á vestrænu háskólalífi á tuttugustu öld - reyndar frá lokum síðari heims-
styrjaldar.Æðri menntageirinn hefiir margfaldast og þetta hefur breytt kennslunni
á háskólastigi í eina af þeim starfsgreinum sem telur hundruð þúsunda meðlima.
Sérhver námsgrein sem kennd er í háskóla hefur skapað fjölmenna stétt fólks sem
næstum því öllu er mikið í mun að komast áfram en ólíkt Fichte er fæst mikið
hæfileikafólk. Að búast við að háskólakennarar í heimspeki séu sjálfir góðir heim-
spekingar væri jafn rangt og að búast við að allir háskólakennarar í bókmenntum
væru góð ljóðskáld, skáldsagnahöfiindar eða leikskáld. I hvoru tilviki fyrir sig eru
vitanlega fáeinir góðir en það væri ósanngjarnt að búast við að allir hinir væru það.
En á þessum tímum, þar sem gildir „að gefa út eða glatast“, hvernig eiga þessir
hinir að blómstra í störfiim sínum? Þeir standa frammi fyrir einungis takmörk-
uðum fjölda kosta. Þeir geta skrifað um verk annarra, en það er leiðin sem flestir
þeirra fara. Séu þeir staðráðnir í að skrifa sjálfir frumleg verk geta þeir valið svið
sem hefur verið vanrækt svo að næstum því hvað sem þeir segja telst vera framlag.
Eða þeir geta haldið sig á kunnugu svæði og gert greinarmun sem hingað til hefur
ekki verið gerður. Þetta leiðir til þess að æ meira er skrifað um æ minna - til hinn-
ar sívaxandi sérhæfingar sem við þekkjum svo vel. Allir þessir kostir eru ekki fyrst
og fremst nýttir vegna gildis þeirra í sjálfum sér heldur til að stuðla að starfsframa
höfundarins. Einmitt um þessar mundir er verið að skrifa bækur og greinar í þeirri
von að þær muni hjálpa til að tryggja höfiindunum stöðuhækkun, eða alltént auka
orðstír þeirra. Námsgreinar eru valdar vegna þess að þær eru í tísku eða til að
þóknast ákveðnum prófessorum eða deildum. Verið er að hugsa upp rannsóknar-
verkefni til að laða að sér fjármagn. I öllum tilvikum er markmiðið að hafa jákvæð
áhrif á einhvern í því skyni að komast áfram í starfi. Löngunin til að hafa áhrif
hefiir eyðilagt skrif háskólafólks og hún er mesti stílspillirinn.
Þau áhrif sem rithöfiindur vill hafa á lesendur ráðast alltént að hluta til af fræði-
grein hans. Sagnfræðingar, svo dæmi sé tekið, vilja stundum að þeir séu taldir vita
mikið og hafi tök á smáatriðum svo að þeir skrifa kannski með þeim hætti að þetta
komi fram. Hins vegar vilja bókmenntanemar oftar að talið sé að viðbrögð þeirra
við skrifuðum textum sýni næman og skarpan skilning og að þeir sjái eitthvað í
texta sem aðrir sjá ekki. Það sem hvetur rithöfiind til skrifta er lykillinn að stílnum.
Af hverju er hann að skrifa? Hvað svo sem það er mun það ekki aðeins ákvarða
hvernig hann skrifar heldur hvað hann skrifar um. Ég er hræddur um að heim-