Hugur - 01.01.2008, Page 88

86
Stefán Snævarr
ingurinn að við þurfum reynslunnar með til að uppgötva hvaða hugtökum menn
beita í efnahagslífinu. Auk þess krefst það reynslu að læra að beita þessum hug-
tökum en eins og áður segir getum við ekki skilið hugtök nema með því að beita
þeim.
Hugmyndin um rökfræði ákvarðana var ein af formæðrum kenningarinnar um
skynsamlegt val (ákvörðunarkenningar, theory of decision). Skilningshagfræðing-
urinn getur þolað að slíkar kenningar séu illprófanlegar. Noti hann þær á annað
borð þá eru þær nýttar sem tæki til að öðlast yfirsýn yfir skilningsmynstur í hag-
kerfinu. En mjög varlega ber að fara í slíka notkun, sérstaklega beitingu þeirrar
greinar ákvörðunarkenningar sem nefnist „leikjafræði" {game theory). Marc Blaug
leiðir athyglisverð rök að því að þessi fræði séu óttalega geld og svífi í lausu lofti.
Þau kveði fremur á um hvernig menn eigi að hegða sér en hvernig þeir hegði sér
í reynd. Varla sé hægt að finna eina nýja prófanlega kenningu sem leidd hafi verið
af hagfræðikenningum er nýtt hafi sér leikjafræðina. Hún sé aðallega gamalt vín
á nýjum belgjum. En hún er ekki án sinna kosta. Hún hefur kennt okkur að skilja
hið margþætta eðli skynsamlegrar breytni og minnt okkur á hve einfeldningslegar
hugmyndir staðalhagfræðinga eru (Blaug 1997,5).
Þetta staðfestir margt af því sem áður segir, bæði um eymd hagfræðinnar og eins
um að rökfræði ákvarðana sé ekki alill. Rökfræði sem slík á að gera mönnum ljós
þau lögmál rökvísinnar sem þeir hafa skilið með innsæisbundnum hætti. Um leið
hjálpar hún þeim til að greiða úr rakaflækjum. Þó má ekki gera of mikið úr hlut
formlegrar rökfræði og stærðfræði í skilningshagfræði. Formlega rökfræðin er
lítils virði sé hún ekki tengd þeirri greiningu daglegs máls sem áður er getið (sú
greining er gildisvana ef hún er ekki samofin túlkunum). Reyndar er umhugs-
unarvert að lítið virðist koma út úr tilraunum til að skilja tungumálið með tækjum
formlegrar rökfræði.20 Kann hin misheppnaða tilraun hagfræðinnar til að skilja
efnahagslífið með ofur-formlegum greiningum vera hluti af sama vanda? Sá vandi
er að merkingarheimurinn (heimur tungumáls, efnahagslífs, menningar o.s.frv.)
virðist vera illgrípanlegur með töngum formlegrar rökfræði og stærðfræði.
Athugum aftur styrk og veikleika stærðfræðilegrar hagfræði og byrjum á veik-
leikunum: Hagfræðingar rembast við að reikna gróða/tap af trausti/vantrausti og
er ekki nema von því að viðskipti ganga brösulega ef menn treysta ekki hver öðr-
um en létt og leikandi ef gagnkvæmt traust ríkir. Því er traust/vantraust ein af
mikilvægustu víddum efnahagslífsins en er hægt að ákvarða gróða og tap í þessari
vídd? Þá skal litið á styrkinn: Mörg af lykilfyrirbærum nútímaefnahagslífs eru að
nokkru leyti stærðfræðileg í eðli sínu, nægir að nefna peninga- og verðlagskerfið.
20 Erfitt er að sjá annað en að Iítið hafi komið út úr tilraunum greiningarspekinnar til að renna
vísindalegum stoðum undir heimspeki. Henni var ætlað að leysa eða öllu heldur leysa upp
helstu vandamál heimspekinnar og vera vísindunum hjálparhella. En hún þokast ekki úr
sporunum; greiningarspekingar eru jafn ósammála um grundvallarvandamál heimspekinnar
og frumspekingar fyrri tíma. Einn greiningarspekingur ver hughyggju, annar efnishyggju,
o.s.frv. (á þetta bendir m.a. Rorty 2001,162 o.áfr.). Jafnvel greining hins daglega máls hcfur
skilað litlum árangri en þó má nota þætti úr henni til skilnings á samfélaginu eins og ég reyndar
segi í meginmáli. Kannski er ekki til nein ein heimspekiaðferð, kannski verður að aðlaga
aðferðina viðfangsefninu. Formleg greining kann að vera frjó í heimspeki stærðfræðinnar,
fyrirbærafræði í heimspeki tilfinninga, wittgensteinsk nálgun í listspeki o.s.frv.