Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 131

Menntun, sjálfsþroski og sjálfshvörf
129
eða svör. Sama gildir um hina ströngu tvíhyggju hennar um hrós. Það er undarlegt
ef orðalag hróssins skiptir svona gríðarmiklu máli. Hlýtur barn að misskilja hrós-
yrðin „Þú ert klár!“ þannig að þau merki „Þú ert klár óháð því hverju þú áorkar“
og á sama hátt að túlka „Þú hefur lagt þig fram við þetta og náð góðum árangri"
nauðsynlega svo: „Þú hefur haft erindi sem erfiði hér en það segir ekkert um
hvernig þér vegnar í framtíðinni nema þú leggir þig eins fram þar“? Það er ekki
að fúrða þótt sumum foreldrum þyki ráðgjöf Dweck um hrós langsótt og yfir-
borðskennd (Bronson, 2007).
Dweck hafnar ekki beinlínis hlutlægum sannleika um sjálf fólks eins og Gergen.
Hún gerir hins vegar lítið með hverjir raunverulegir eiginleikar okkur séu; öllu
skipti hverja við teljum þá vera og hvernig við skiljum eðli þeirra (sem fast eða
hreyfanlegt). Hún minnist hvergi á þá staðreynd að hefðbundin greindarpróf hafa
reynst mjög áreiðanleg - þótt deila megi um réttmæti þeirra - og að persónuleika-
einkenni sem þekkt persónuleikapróf (á borð við „Big Five“) mæla hafa reynst
mjög stöðug. Ef maður léti þessi sannindi í ljós í svörum við spurningalistum
hennar (sjá t.d. Dweck, 2006, s. 12-13) yrði maður strax flokkaður sem búralegur
festudurgur. Frá heimspekilegu sjónarmiði er afleitt að hún skuli ekki greina á
milli þeirra sjónarmiða að mörgu í eðli okkar sé erfitt að breyta (sem er ugglaust
satt) og að sumu sé ómögulegt að breyta (sem er í mörgum tilfellum rangt). Bæði
sjónarmiðin féllu samkvæmt Dweck undir „festukenningu".
Dweck bendir réttilega á að kenning sín leggi sálfræðilegan skýringargrunn að
sjálfsþroska almennt og sérílagi sjálfshvörfúm (1999, s. 137,154). Samt er margt í
kenningu hennar óljóst í besta falli og þversagnakennt í því versta. Hún hamrar á
því að sjálfshvörf séu torsótt: „að sleppa taki á sjálfinu sem verið hefúr manns eigin
um árabil" (2006, s. 219). Sjálfshvörf eru engu að síður möguleg en aðeins fyrir þá
sem hafa vaxtarsjálf. Hvernig geta þeir sem hafa festusjálf þá breytt sjálfúm sér?
Voru allir nemendurnir sem nutu kennslu Escalante, Keating og Brodie með vaxt-
arsjálf í upphafi - og ef ekki, hvernig öðluðust þeir þá vaxtarsjálf svo að þeir gætu
breyst? Dweck ýjar að því að þeim sem hafa festusjálf séu ekki allar bjargir bann-
aðar; en við vitum ekki glöggt hvers konar meðferð þeir þurfi á að halda nema
sækja tveggja mánaða vinnusmiðju Dweck sjálfrar um vaxtarsjálfið. Hún lætur,
sjálfsagt af viðskiptaástæðum, lítið uppi um hvað þar fari fram (2006, s. 215). Ég
er því miður ekki viss um að grunnskólakennari sem sæti uppi með erfiðan bekk
unglinga með „festusjálf', brotna sjálfsmynd og kulnaðan námsáhuga gæti sótt
mörg hagnýt ráð í bækur Dweck.
IV Jafn vœgissjálfið
Rétt eins og Dweck dregur Wilham B. Swann saman niðurstöður áralangra rann-
sókna á sjálfinu í bók sinni, Sef-Traps (1996). Hann hefúr ekki látið deigan síga á
þessu sviði og ég vitna hér á eftir einnig í nýrri verk hans (2005; Swann o.fl.,
2007).