Hugur - 01.01.2008, Síða 150

148
Hjörleifur Finnsson og Davíð Kristinsson
samfélag eru einhverjir óhjákvæmilega efstir og aðrir neðstir. Fátækt var aldrei
útrýmt í velferðarsamfélögunum því að í stigveldisbundnu kapítalísku neyslu-
samfélagi hafa þeir sem neðst standa ekki efni á þeim táknrænu vörum sem teljast
til hins venjulega og sjálfsagða. Þeir teljast því fátækir með tilheyrandi daglegri
niðurlægingu þótt þeir lepji ekki dauðann úr skel.
Annar vankantur velferðarríkjanna var að þau mismunuðu skipulega minni-
hlutahópum á borð við samkynhneigða, konur og innflytjendur.'7 Kannski er eitt
stærsta skipbrot verkalýðshreyfingarinnar á tuttugustu öld í því fólgið að hafa
eingöngu varið hagsmuni sinna eigin félagsmanna en látið almenna baráttu
minnihlutahópa fyrir jafnræði lönd og leið. Dæmi um þetta er þýska efnahags-
undrið sem fylgdi stöðugur straumur innflytjenda frá Tyrklandi og Kúrdistan.
Innflytjendum, sem unnu verstu störfin, var að mestu haldið fyrir utan stofnanir
velferðarsamfélagsins: börn þeirra fengu ekki skólagöngu á máli sem þau skildu,
oftar en ekki unnu þeir „svart“ og voru óvarðir af verkalýðsfélögum, þeim var
neitað um ríkisborgarrétt og þar með um kosningarétt, svo fátt eitt sé nefnt.
Innflytjendur mynduðu þannig samfélagshóp fyrir utan og neðan við hefðbundna
stéttaskiptingu. Kannski gerðist þetta einmitt vegna þess að velferðarríkin skil-
greindu sig sem þjóðríki þar sem innflytjendum var skipulega úthýst, með ströng-
um innflytjendalögum, en vera þeirra í landinu leyfð í þöglu samþykki valdhafa,
enda voru þessir „óborgarar" forsenda hagvaxtar og þar með virkni velferðar-
ríkisins.18
Ennfremur má leiða hugann að því hnattræna kapítalíska samhengi sem vel-
ferðarríki Norður-Evrópu stóðu í. Þessi heimshluti naut góðs af því efnahagslega
ójafnrétti sem ríkti (og ríkir) á milli norðurs og suðurs. Velferð og velgengni hans
er að einhverju leyti ávöxtur eymdar og kúgunar annars staðar.19
Jafnvel þótt velferðarríki Vesturlanda hafi búið yfir miklum kostum fram yfir
önnur samfélög fortíðar og nútíðar eru þau of miklir gallagripir til þess að setja
megi þau á sögulegan ás stöðugra framfara sem náði hámarki sínu í fyrirmyndarríki
velferðarinnar.“ Vonbrigði Einars Más andspænis sögulegri hnignun undanfarinna
áratuga, burt frá velferðarríkinu á vit óhefts kapítalisma eru skiljanleg. En bók
systéme d'enseignement, París: Minuit 1970.
17 Konur eru „minnihlutahópur" í þeim skilningi að þær hafa mikinn minnihluta valda innan
samfélagsins eins og sést t.d. á óútskýrðum launamun kynjanna. Einhver kynni að mótmæla
og halda því fram að velferðarríkin hafi stutt baráttu minnihlutahópa fyrir réttindum sínum.
Staðreyndin er hins vegar sú að kvenréttindahreyfingar og hreyfingar samkynhneigðra nutu
lítils ef nokkurs stuðnings stofnana velferðarríkisins á borð við verkalýðshreyfinguna, enda fór
barátta þeirra að mildu leyti að bera árangur eftir að gullöld velferðarríkjanna lauk.
18 Um skipulega útilokun einstaklinga og hópa í vestrænum réttarríkjum sjá Giorgio Agamben,
Homo Sacer. Sovereign Power and Bare Life, þýð. D. Heller-Roazen, Stanford: Stanford Uni-
versity Press 1998.
19 í ritdómi sínum um Bréf til Mariu kemur Kristján B. Jónasson („Á strandstað", Herdubreið
1.1 (2007), s. 86-90, hér s. 89) sömuleiðis inn á „kúgun [...] í þágu velferðarþjóðfélaganna og
vaxtar þeirra".
20 Stefán Snævarr („Sæmi fróði skrifar bréf1, blogg.visir.is/stebbivaldi/2007/12/05/) orðar þetta
svo: „Einar Már skýtur skildi fyrir velferðina og er það vel en talar eins og velferðarríkið sé
algerlega hafið yfir gagnrýni.“