Hugur - 01.01.2008, Page 187

Leitin að draumnum
185
upphaf 21. aldar, Andra Snæ Magnason
- hvað vill hann? Einn stærsti gallinn við
bókina um Draumalandið er einmitt sá að
það er engan veginn ljóst hvert sögu-
maðurinn vill leiða lesendur sína. Bókina
skortir tilíinnanlega þá dýpt og umfram
allt þá þolinmaði hugsunarinnar sem
nauðsynleg er til að draga rökre'ttar álykt-
anir af þeirri togstreitu sem höfundurinn
er í raun svo laginn að koma auga á og
draga fram í dagsljósið. Og eins og
Magnús Þór Snæbjörnsson bendir á í
rækilegri úttekt sinni á bókinni í Ski'rni
(hausthefti 2007) býður Andri Snær því
heim að litið sé á býsna margt í bók hans,
þar með talinn sjálfan titilinn, sem ómeð-
vituð skilaboð um annmarka greiningar-
innar. Magnús Þór leiðir í ljós að undirtitil
bókarinnar, „Sjálfshjálparbók handa
hræddri þjóð“, beri ekki að skilja sem
íróníu eða kaldhæðni (sem þá er ætluð til
að vekja fólk úr doða) heldur eigi að lesa
hann bókstaflega: bókin er sannarlega
ekkert annað og meira en meinlaus sjálfs-
hjálparbók handa íslenskri þjóð sem er
hnípin af hræðslu við þann stóra og
grimma heim sem hún hlýtur að teljast
óbreyttur hluti af (þó að fátt vilji hún
fremur sanna fýrir sjálfri sér en að hún sé
það alls ekki). Því að eins og allir vita er
það einkenni sjálfshjálparbóka að kenna
fólki að sætta sig við ríkjandi ástand,
breyta hugarfari sínu á þá lund að hugs-
unin verði ekki lengur óþægur ljár í þúfú
og varpi ljósi efans á hlutina þannig að
hætt verði við að sjálfur grunnur vandans
komi í ljós. Á sama hátt má líta svo á að
aðaltitill bókarinnar, „Draumalandið",
segi sögu sem ef til vill var ekki ætlunin
að segja. Þegar bókin er tekin til skoðunar
um þessar mundir, skömmu fyrir tveggja
ára afmæli hennar, vekur athygli að sú
mynd sem Andri Snær bregður upp af
valkostinum - þeim valkosti sem við höf-
um andspænis stóriðjustefnunni hræði-
legu - er býsna loftkennd og óraunsæ og
má því með fullum rétti kenna við
draumalönd og draumóra. Lausnarorðið
sem hann hefúr fúndið, og kynnir til sögu
af miklum hita og þunga snemma í
bókinni, er hugmyndir. En hvað er þá
hugmynd? Það er eitthvað nýtt og ferskt
sem verkar innan ríkjandi ástands, eitt-
hvað sem svífúr um í loftinu og allir geta
gripið hvenær sem er, að því gefnu að þeir
séu á tánum og vakandi fyrir þeim mögu-
leikum sem búa í stöðunni: það er Hey
Jude, það er að senda h'k út í geiminn, það
er að markaðssetja lambakjöt sem „fjalla-
lamb, fjörubeit eða sauðakjöt" (50); það
eru listaverk, fyrirtæki og heimsathygli.
Hugmynd - það er eitthvað sem maður
fær og hrindir í framkvæmd, og ef vel
tekst til færir hún manni frægð, auð og
völd. Var það nokkuð fleira?
En eins og fyrr segir má gagnrýna
bókina fyrir það hversu gjarn höfundur-
inn er á að slá úr og í hvað grundvallar-
atriði snertir. Af umfjöllun hans um hug-
myndir má ráða að allt standi og falli með
markaðssetningu, ímyndasköpun og ann-
arri „framleiðslu merkingar" - en engu að
síður fáum við líka að vita að markaðs-
setning sé „útþvælt orð“ sem felist ekki í
öðru en því að „gefa gildislausum hlutum
gildi“ (50). Eða, með öðrum orðum,
„merking er ímyndun“ (50). En hvað
viljum við þá - samband við raunveru-
leikann eða ímyndanir? Hvaða merking
stendur okkur til boða þegar öllu er á
botninn hvolft? Andri Snær virðist bera
fram einhvers konar sambræðslu eða
syntesu af markaðssetningu og veruleika-
tengslum - vonin felst þá í því að unnt sé
að ljá lambakjötinu „samhengi og merk-
ingu sem nútíminn hefúr hingað til slitið
fólk úr tengslum við“. Ef við markaðs-
setjum lambakjötið sem „sneitt framan
hægra“ (51) - mark verður merki á mark-
aði - mun okkur líða betur. Lausnin á
firringunni felst í því að vita hvar lambið
sem lærið er af gekk um grundir, jarmaði
ogjórtraði.
Þannig hleypur sögumaðurinn eins og
fjölskyldufaðir í flíspeysu og á Toyota-
skutbíl (34) um Laugaveginn á Þorláks-
messukvöld, og stutt í lokun. Hvar, ó
hvar? spyr hann: hvar er það sem mig
vantar til að h'f mitt verði aftur heilt, til að
það sem ég glataði þegar ég missti sam-