Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2010, Blaðsíða 318

Samantekt og framtíðaráform Orkustofnunar
Ef við drögum saman helstu þættina í sögu efnis-
töku af hafsbotni við ísland í þessi hundrað ár, þá
einkenndist hún af þróun í tækni til að ná upp efni
af hafsbotni fyrstu sjötíu árin, eða fram undir 1970.
Þá hefjast þær rannsóknir á jarðefnum á hafsbotni
sem við þekkjum í dag. Síðustu tuttugu árin, eða frá
árinu 1990 hafa einkennst af því að koma meiri
formfestu á efnistökuna utan hafna, með regluverki
um eignarrétt íslenska ríkisins á jarðefnum utan
netlaga og mati á umhverfisáhrifum efnistökunnar.
Upplýsingar um efnistöku af hafsbotni virðast ekki
hafa varðveist vel frá fyrri áratugum, a.m.k. ekki í
opinberri vörslu. Upplýsingar um magn heildar-
efnistöku af hafsbotni við Island eru einungis til
fyrir árin 2000-2009, en þá voru teknir samtals um
17,9 millj. m3 (18. mynd). Hlutur skeljasands í
heildarefnistökunni var 7%, eða um 1,26 millj. m3,
hlutur dýpkunarefnis var tæpur þriðjungur (31,5%), eða um 5,64 millj. m3 og hlutur
malar og sands sem dælt var upp utan hafna var 61,5%, eða um 11 millj. m3. Ef litið er á
heildarefnistökuna eftir árum, þá nær hún hámarki árið 2006, en minnkar nokkuð hratt
eftir það.
Framtíðaráform Orkustofnunar: í lokin er rétt að líta aðeins til framtíðar. Orkustofnun
telur að brýnustu verkefni á sviði efnistöku af hafsbotni á næstu árum séu hvers kyns
rannsóknir á náttúrufarsþáttum efnistökunnar. Á starfssviði Orkustofnunar eru rann-
sóknir á jarðefnunum sjálfum, s.s. útbreiðslu þeirra, magni og gæðum. Stofnunin gerir
einnig ráð fyrir að þurfa að kosta að einhverju leyti gerð nákvæmari sjókortagrunna á
fyrirhuguðum rannsóknasvæðum. Orkustofnun keypti á þessu ári af sjómælingasviði
Landhelgisgæslu Islands vinnu við fjölgeislamælingar í sunnanverðum Hvalfirði, þ.e. frá
Hvalfjarðareyri að Andríðey. Margs konar rannsóknir þurfa að fara fram á umhverfis-
áhrifum efnistökunnar og beinast þær helst að lífríkisþáttum, sem eru einkum á forræði
Hafrannsóknastofnunarinnar. Að lokum er nauðsynlegt að luiga að fornleifum á hafs-
botni, en sá þáttum heyrir undir Fornleifavernd ríkisins. Orkustofnun telur einnig brýnt,
að á næstu árum verði sett nákvæmari löggjöf fyrir leit, rannsóknir og nýtingu á
jarðefnum á hafsbotni, svipað og gert hefur verið fyrir olíuauðlindina. Auka þarf eftirlit
með þeim efnistökuleyfum sem Orkustofnun veitir og m.a. koma fyrir sams konar eftir-
litstækjum í sanddæluskipin og tíðkast erlendis. Orkustofnun hefur áhuga á, að auka
samstarf þeirra stofnana ríkis og sveitarfélaga sem koma að náttúrufarsþáttum efnis-
tökunnar. Síðla vetrar 2009 var farið að ræða um nauðsyn þess að koma á betri fram-
tíðarskipan efnistökumála á íslandi, m.a. með því að samræma efnistöku á landi og hafs-
botni. Orkumálastjóri kom með þá hugmynd að efna til Rammaáætlunar um efnistöku,
sem yrði hliðstæð þeirri rammaáætlun, sem nú er unnið að, um vernd og nýtingu svæða,
þar sem áhersla er lögð á vatnsafl og jarðhita.
Heildarefnistaka af hafsbotni við ísland 2000-2009
18.mynd. Heildarmagn malar.sandsogskeljasandssemtekiðvar
upp af hafsbotni við fsland árin 2000-2009. Dýpkunarefni er skipt í
landfyllingu og losun (sjó.
Þakkir
Höfundar vilja þakka eftirfarandi sérfræðingum fyrir margvíslega aðstoð við gerð þess-
arar greinar: Guðmundur Ó. Ingvarsson fyrir gerð korta, línurita, stöplarita og töflu.
Eiríkur Þ. Einarsson, Siglingastofnun fslands, Guðmundur Guðmundsson, Akranesi,
Magnús G. Guðfinnsson, Prentsmiðjunni Odda, Óskar Óskarsson, Vestmannaeyjum,
Inga Dóra Guðmundsdóttir, Orkustofnun, Gunnlaugur Kristjánsson og Þórdís
Unndórsdóttir, Björgun lögðu til ljósmyndir eða aðstoðuðu við öflun þeirra. Sigurrós
3 1 6
Arbók VFl/TFl 2010