Sagnir - 01.05.1982, Page 6

hjóm eitt í samanburði við krossferðirnar á
hendur hinni margbölvuðu kynhvöt múgsins
og kenndar eru við Stóradóm.
Um ófrelsið og fleira
Meginorsök þessa ástands í mannfélaginu
var hinn lútherski rétttrúnaður. Sú maka-
lausa guðfræði varð til þegar lútherskan var
ung og ekki enn búin að skjóta rótum í hug-
um fólks. Eftir siðaskiptin ríkti allnokkur
ringulreið í trúar- og siðferðislegum efnum.
Eimdi mjög eftir af kaþólskri hugsun því
menn áttuðu sig ekki alltaf á þeim hug-
myndaheimi sem hinn þýski uppreisnarmað-
ur hafði ætlað þeim að hrærast í. Telja sumir
að kynprýði hafi hrakað samfara hinu al-
menna losi á trúar- og tilvistarhugmyndum
og yfirvöldum staðið ógn af taumlausum
samskiptum lýðsins. Einnig mun sýfilis hafa
blossað með geigvænlegum hraða í nautna-
garði hinna ósiðlegu þjóða. Hvarvetna blasti
við upplausn og óvissa. Sáu menn að eitt-
hvað varð að gera guðskristni til bjargar og
komu þá til skjalanna hinir skeleggu kenn-
ingasmiðir rétttrúnaðarins. Þeir negldu sam-
an lokað og læst kenningakerfi í likingu
fangelsis utan um sálirnar og var enga smugu
að finna (nema fé kæmi til). Þetta var ströng
bókstafstrú þar sem merking svo að segja
hvers einasta orðs Biblíunnar og Lúthers var
skilgreind í eitt skipti fyrir öll og sérhver
vottur efasemdar harðbannaður með hnef-
um og hnúum. Grimmilega húmorslaus al-
vara og strangleiki skyldu nú leggja sína
þrúgandi blessun yfir rammvillta sauðina og
kæfa síðustu glæðurnar sem enn lýstu af hin-
um lífsglaða húmanisma, þeirri léttúðarpest
sem Jón Arason og svoleiðis dónar höfðu
smitað út frá sér. Maðurinn skyldi beygja sig
í duftið, kveljast fyrir sakir síns bersynduga
eðlis og fagna svipuhöggum hins heilaga rétt-
lætis í anda þeirra speki sem hin jarðnesku
máttarvöld endurtóku í síbylgju: „Guð agar
þann sem hann elskar.“
Að baki þessu kenningafári má sjá nýja
stétt vera að hefjast til aukinna valda, stétt
borgara sem skelfdist upplausnina og krafð-
ist raðar og reglu atvinnuvegum sínum til
bjargar. Hagspeki þessarar stéttar, merkan-
tílisminn, var í burðarliðunum með sitt
evangelíum: að mergsjúga lýðinn og safna
gulli. Framámenn Evrópuríkja kepptust við
að njörva framleiðslu og verslun í sem arð-
bærastar skorður og var einn liður í því að
leggja verslunareinokun á nýlendur svo sem
auðveldlegast mætti sjúga úr þeim safann.
Borgararnir þurftu á að halda öflugri mið-
stýringu konungsvaldsins til að tryggja fest-
una og í samræmi við það var nauðsynlegt
að innprenta lýðnum nógu rækilega undir-
gefni við hið metafýsíska miðstjórnarvald
sköpunarverksins: guðalmáttugan, sem
tróndi líkt og einvaldskonungur yfir tára-
dalnum, refsiglaður og duttlungafullur. Allt
miðaðist við að halda múgnum föstum undir
okinu, gera hvern og einn að óttaslegnum
þræl rétttrúnaðar og hagskipulags merkan-
tílismans.
Viðbrögð íslenskra valdsmanna
og kynsjúkdómar
Ekki leið á löngu uns hið nýja fagnaðar-
erindi barst til íslands þar sem menn áttu líka
i erfiðleikum með að fóta sig i umróti tím-
anna. Hreinlíf göfugmenni og eldhugar sem
fundu sig kallaða til að vaka yfir lýðnum
tóku fljótt við sér. Fremstur í flokki var hinn
konungsholli hirðstjóri Páll Stígsson, en
meðal fyrstu framfaraspora hans var að fá
Stóradóm settan á Alþingi 1564. Konungur
staðfesti svo ári siðar.
Rétt er að hafa í huga að með lögfestingu
Stóradóms voru slegnar margar flugur í einu
4