Sagnir - 01.05.1982, Page 8

Frelsi, jafnrétti, bræðralag
Gap milli stétta var álíka djúpt og Drekk-
ingarhylur. Yfirstéttin fór oftast sínu fram
án þess að láta lög eða trúarsetningar valda
sér umtalsverðum óþægindum. Hún saman-
stóð að mestu af nokkrum ættum sem lágu á
þjóðarlíkama og sál í krafti auðs, embætta,
konungshollustu og frekju. Eitt af heilögum
prinsippum þessa fólks var að blanda ekki
blóði við hinn lágkynja múg. Af þeim sökum
varð skyldleiki svo mikill innan þessarar fá-
mennu stéttar að það gat verið ærið puð fyrir
ungu mennina að finna nógu ættstórt kvon-
fang í sínum fjórðungi sem ekki var of ná-
skyld frænka og munu þess ófá dæmi að þeir
hafi mátt flengjast óravegu í sinni
prinsessuleit. Þetta vandamál fékk þó
nokkra lausn þegar tókst árið 1655 að knýja
fram leyfi til hjónabanda í 2. og 3. lið gegn
gjaldi.4) Það gjald var vitaskuld svo hátt að
einvörðungu yfirstéttin gat innt það af
hendi. Hinn sauðsvarti almúgi mátti eftir
sem áður þola refsingar og auðmýkingar ef
honum hugnaðist skyldmenni úr hófi fram.
Þó voru það auðvitað hinir snauðu sem síst
áttu heimangengt úr héraði. Og rétt er að
hafa í huga að hinn helgi dómur leit ekki að-
eins á samræði ættingja sem blóðskömm.
Sonarkona, bróðurkona, móðir eiginkonu,
systir eiginkonu, kona móðurbróður og föð-
urbróður, bróðurdóttir eiginkonu og systur-
dóttir eiginkonu voru allt forboðnir ávextir
karlmanni og gilti að sjálfsögðu sama regla
öfugt um kvenfólk.
Ekki voru nein ákvæði í Stóradómi þess
efnis að mektarfólk sem félli í kynsynd
skyldi fá aðra meðhöndlun en plebbarnir. í
sjálfu sér er það ranglátt þvi sektarupphæð
sem hrifsaði brauðið frá þeim soltnu var eins
og dropi úr hafi ríkismannsins. Ennfremur
hækkuðu sektir við endurtekin brot og kom
það vitanlega verst niður á þeim sem ekkert
áttu gullið. Húðstrýkingar tíðkaði yfirvaldið
af miklum móð ef sakamaðurinn var of
snauður til að geta leyst sig undan syndinni
með fé. Til að kóróna réttlætið tókst þeim
stórættuðu oftast að smokra sér undan
dauðarefsingu ef því var að skipta. Það gerði
t.d. Jón Magnússon bróðir Árna handrita-
kalls, en hann var sekur um 3 hórdómsbrot.
Auk þess var altítt að auðmenn keyptu
öreiga lúsablesa til að gangast við ólöglega
getnum afkvæmum.
Til að gefa dæmi um réttarstöðu allsleys-
ingja (sem er kona í þokkabót) gagnvart
dönskum bola með svipu og titil má athuga
mál sem kom fyrir Alþingi árið 1640.
Þórunn Jónsdóttir hét vinnukona á
Bessastöðum. Hún eignaðist barn í frillulífi
og lýsti Hans nokkurn Pétursson föður að
því. En lét það ekki nægja heldur bar upp á
sjálfan fógetann yfir íslandi, Jens Soffrens-
son, að hann hefði ,,tíu eður tólf vikum síðar
en hún hafði barngetnað fengið holdlegt
verk með sér framið.“5) Áburður af þessu
tagi hefur náttúrulega verið á við guðlast.
Enda má sjá af alþingisskrifum að hún hefur
verið látin taka orð sín aftur hið snarasta.
Prestur er látinn veita henni aflausn gegn því
að hún viðurkenni að hafa logið og hún er
dæmd í 4 marka sekt fyrir fjölmælgi. En
Jens sver af sér öll mök við helga bók.
Nú er það auðvitað engan veginn víst að
þetta holdlega verk hafi verið framið í raun
og veru. Vera má að Þórunni hafi af ein-
hverjum ástæðum verið illa við Jens og vilj-
að klekkja á honum. En það þarf ekki mikið
6