Sagnir - 01.05.1982, Síða 33

inga, sem andmælti þessum ummælum
Andersons kröftuglega, segir að þetta sé hin
mesta firra því að umhyggja fyrir
ungbörnum sé hér hin mesta sem hann hafi
séð. Og segir að börnin fái jafnvel mjólk sem
sé blönduð rjóma svo hún verði betri. En
hversu sönn skyldi þessi lýsing Andersons
vera? Það er ekki ótrúlegt að börnum sé gef-
in mysa. Sá drykkur var aðaldrykkur lands-
manna og eðlilegt að börnum væri gefin
hún. En góður málsháttur segir okkur að á
gólfi skal gott barn sitja. Á eitthvað veit
hann þótt hann segi ekki allan sannleikann í
þessu máli. ílátið og stafinn læt ég liggja
milli hluta. Er ótrúlegt að þetta hafi verið
gert ef borið er saman við það hvernig og
hvað var notað í dúsur þær sem stungið var
upp í börnin? Heimildir segja frá fleiru um
fyrstu næringu ungbarna. Óblönduð kúa-
mjólk, rjómi,27) vatnsblönduð mysa eða
vatn blandað í mjólk og stundum sett mjöl út
í28) og sumum voru gefnar áfir.29) Á þessu er
hægt að fá vísbendingu um fæðuval handa
börnum. Á misjöfnu þrifast börnin best segir
einhverstaðar. Börnum er yfirleitt gefin ill-
meltanleg, mikil og sterk fæða og af henni
dóu þau30) ekki síður en af öðrum sjúkdóm-
um. Þetta sáu margir en færri vissu um hve
mikil hætta börnunum var búin af óhófsemi
matarskammta foreldra þeirra.
Það var lítið mark tekið á þeim sem bentu
á hættuna. Einstaka menn urðu til þess að
hrista upp í fólki og komu þeir jafnvel með
leiðbeiningar til barnsmæðra um hvernig
þær skyldu fóðra börnin. Þær áttu að gefa
börnunum mysu frekar en mjólk. Og velgja
allt sem þær gáfu þeim. Eftir fyrstu vikuna
mátti svo blanda mysuna með nýmjólk og
auka svo styrk mjólkurinnar uns hún yrði
gefin óblönduð. Konur voru varaðar við því
að gefa börnunum súra mjólk eða mysu,
rjóma, brætt smjör eða eftirhreytur úr kún-
um.31) Þessar fæðutegundir eru svo
greinilega allt of tormeltar fyrir smábörn að
ekki er furða þótt illa hafi farið ef þeirra
hefur verið neytt í miklum mæli.
Áróður fyrir að hafa börn á brjósti.
Alla 18. og 19. öld börðust lærðir menn
fyrir því að konur tækju upp þann sið að
hafa börn sín á brjósti. Séra Björn Halldórs-
son skrifaði tvö rit, Arnbjörgu og Aíla, þar
sem hann var með ráðleggingar fyrir ungt
fólk sem ætlaði að byrja búskap. í báðum
þessum ritum kemur hann að þessu hugðar-
efni sínu. Hann reynir á alla lund að telja
ungt fólk á að sinna börnum sínum vel og
segir við Atla: ,,þú ert því sælli og frjálsari
sem þú getur séð þig við þvi at rekast fyrir
straumi annarra manna illrar siðvenju“32)
og heldur áfram og segir:
Fyrst barn þitt er maður af manni borinn, þá heyrir
þvi til það fæði, sem náttúrunnar herra hefur ætlað
því ... í móðurbrjósti.33)
Við Arnbjörgu er Björn mjög ákveðinn og
segir henni að það fyrsta sem barnið eigi skil-
ið af móðurinni sé móðurmjólkin og segir
ekkert vera þvi til fyrirstöðu að gefa barninu
hana.34) Hann segist „hvörki hafa ríka né
óríka móður undanþegna ... að móðir láti
afkvæmi sitt sjúga sig“35) og vill ,,að allar
mæður legðu börn á brjóst, til að styrkja
eigin heilsu ... og vænleik hjá
afkvæmunum“36) Birni þótti þetta mál
ákaflega slæmt og gerði svo vel sem hann gat
til að koma því i lag. Umstang hans virðist
þó hafa haft lítil áhrif. Það er ekki fyrr en á
19. öld sem menn taka upp hanska Björns.
Þá eru gefin út hin ýmsu rit og má sjá á þeim
að menn hafa vel gert sér ljóst að móður-
mjólkin er besta lækningin handa ungbörn-
unum.37) Og að það sé eðlilegast að kona
hafi börn sín á brjósti.
Það er erfitt að berjast gegn fordómum
sem öll alþýða trúir á. Þó reyndu menn og
bentu fólki á að „móðurmjólkin er ... ný-
fæddra barna hið hollasta
næringar-meðal“38) Undir lok 19.
aldarinnar fer smá hreyfing að komast á.
Enda mikill áróður rekinn af læknum
landsins.
Sá lögur, sem fremur öllu er við hæfi barnsins, er
brjóstamjólkin ... [23] ... það er þvi hin helgasta
skylda hverrar móður [26] að hafa barn sitt á brjósti
... á brjóstamjólkinni þrifast börnin langbezt; hún
hefur í sjer öll þau efni sem barninu eru alveg nauð-
synleg.39)
Þeir voru ekki öfundsverðir læknarnir að
berja þessum breytingum á lífshögum ung-
barna inn á fólk. Það hafðist á endanum við
dyggilega aðstoð ljósmæðranna sem lands-
menn hafa ekki síður tekið mark á en lærð-
um læknum.
Það er greinilegt að það voru allt of fáir
sem börðust fyrir þeim sjálfsögðu réttindum
ungbarna að fá móðurmjólkina og vegna fá-
mennisins voru þessar raddir ærið hjáróma