Sagnir - 01.05.1982, Síða 66

bæri að fella þetta frumvarp þegar frá fyrstu
umræðu.34)
Eftir þessa umfjöllun ætti ekki að fara á
milli mála hvaða hlutverk varalögreglu var
ætlað. Einnig hafa ver-ið nefnd nokkur til-
efni frumvarpsins. Væntanlegt hlutverk
varaliðs skipti miklu þegar afstaða var tekin
með eða móti. En það er ekki aðeins fulltrúi
Alþýðuflokksins sem telur óeðlilegt að
stofnað sé lögreglulið gagngert vegna verk-
falla og kjaradeilna, heldur einnig þingmenn
Framsóknarflokksins, auk manna eins og
Jakobs Möller, sem síðar átti mikinn þátt í
stofnun Sjálfstæðisflokksins 1929.
Ýmislegt bendir til að þetta atriði hafi
skipt mestu máli. Hina víðtæku heimild
mátti þrengja og kostnaði var hægt að stilla i
hóf. Má i því sambandi benda á álit fylgj-
enda frumvarpsins í allsherjarnefnd en það
gekk í þessa átt. Þó heimildin væri takmörk-
uð og þar með kostnaður virtist það þó ekki
laða t.d. Framsóknarmenn til fylgist við
frumvarpið.
Lok máls á þingi.
5. mars fór fram atkvæðagreiðsla og var
frumvarpinu vísað til annarrar umræðu með
15 atkvæðum gegn 13. Þeir sem studdu
frumvarpið voru þingmenn íhaldsflokksins,
auk tveggja úr Sjálfstæðisflokknum gamla,
Bjarna frá Vogi og Benedikt Sveinssonar. Á
móti voru þingmenn Framsóknarflokksins,
auk Jóns Baldvinssonar, Jakobs Möller og
Magnúsar Torfasonar. Frumvarpinu var
síðan vísað til Allsherjarnefndar.35)
Tveimur mánuðum síðar eða 5. maí, hafði
allsherjarnefnd lokið umfjöllun sinni. Eins
og vænta mátti hafði nefndin klofnað í af-
stöðu sinni til frumvarpsins. Fylgjendur
frumvarpsins stóðu að áliti minnihlutans.
Lögðu þeir til að frumvarpið yrði samþykkt
með þó nokkrum breytingum. Breytingar
hnigu í þá átt að takmarka frumvarpið.
Þannig var gert ráð fyrir að leyfilegt varalið i
Reykjavík yrði allt að 100 manns og allt að
10 manns í öðrum kaupstöðum. Árlegur
kostnaður var áætlaður c.a. 10—15 þúsund
krónur. Að lokum má nefna til að fylgjendur
frumvarpsins töldu ,,...að sjaldan mundi til
þess koma, að varalögregla yrði til kvödd;
vitneskjan um, að hún er til taks, mundi
venjulega nægja.“36)
Meirihluti nefndar, andstæðingar frum-
varps, skoruðu á þingmenn að fella frum-
64
varpið. Löggæslan yrði ekki bætt með vara-
liði, heldur aðeins með því að fjölga í hinu
fasta liði. Vitnað var í áðurgreind lög um
lögreglusamþykktir fyrir kaupstaðina. Með
þau í huga bæri að líta á stofnun varalög-
reglu bæði óþarfa og gagnslausa. Að lokum
sagði í áliti meirihlutans:37)
Að endingu má geta þess, að eins og málið er fram
borið og eftir þeim undirtektum að dæma, sem það
hefir fengið nú þegar, sjerstaklega meðal verka-
manna, má fyllilega búast við, að varalögreglan,
komist hún á, verði óvinsæl frá byrjun og njóti ekki
trausts almennings, en trausts og virðingar almenn-
ings þarf hver lögregla að njóta, til þess að starf
hennar komi að tilætluðum notum.
Umræðu var fljótlega frestað. Þinglokin
1925 voru í nánd og frumvarpið var aldrei
tekið á dagskrá framar. Það reyndi því aldrei
á hvort meirihluti væri fyrir frumvarpinu i
báðum deildum Alþingis. Stjórn íhalds-
flokks hafði hvorki þingmeirihluta í efri —
né neðri deild, 13 af 28 í neðri deild og 7 af
14 í efri deild.
Lokaorð
Áform landstjórnarinnar um stofnun
varalögreglu ollu miklum deilum, enda talið
að mikið væri í húfi. Frumvarpið beindist
gegn verkalýðshreyfingunni. Varalögreglu
átti að nota til að brjóta verkföll á bak aftur,
eða með orðalagi fylgjenda frumvarpsins, að
vernda persónulegt frelsi einstaklinganna og
leyfa þeim að vinna sem vilja. Það er svo
annað mál hversu áhrifarík varalögreglan
hefði orðið í raun, hefði hún orðið að veru-
leika. Tilefni frumvarpsins voru átök undan-
farinna ára, svo sem togaraverkfallið i
Reykjavík 1923.
Orsakir þess að málið lognaðist út af eru
margar. Ein þeirra er vafalaust hinn langi
aðdragandi er að frumvarpinu lá, allt frá ár-
inu 1924. Frá þeim tíma hafði verkalýðs-
hreyfingunni og stuðningsmönnum hennar
gefist gott tækifæri að láta í ljós andstöðu
sína. Á Alþingi kom í ljós að frumvarpið var
klaufalega úr garði gert og það eitt ef til vill
gert einstaka menn því fráhverfa. Þetta var
andstæðingum frumvarpsins einnig kær-
komið, því þeir gátu túlkað frumvarpið
að vild. Líklegt er að væntanlegt hlutverk
varalögreglu hafi skipt mestu þegar menn
skipuðu sér í andstæðar fylkingar. Þegar
frumvarpið kom fyrir Alþingi var það ekki