Sagnir - 01.05.1982, Blaðsíða 88

áratugi hefur þessara viðhorfa gætt miklu
minna í sagnaritun en áður.
Loks skal þess getið, að þjóðernishyggja
tengist söguspeki íslendinga á 19. og 20. öld.
Áberandi er, sérstaklega á tímum sjálf-
stæðisbaráttunnar, en einnig síðar, að sagna-
ritun er álitin mikilvægur vettvangur til að
koma ákveðnum þjóðernissinnuðum boð-
skap á framfæri. Þannig birtist þjóðernis-
hyggja i kennisöguviðhorfum — þ.e. að unnt
sé að draga lærdóma af sögunni.
Þegar á heildina er litið, virðist mér, að
áhrif þjóðernishyggju á íslenzka sagnaritun
hafi verið mikil og margvísleg.
Hefur þjóðernishyggjan
,,skekkt“ mynd okkar af
íslandssögunni?
Þór Whitehead:
Það liggur í augum uppi, að þjóðernis-
hyggja hefur sett mark sitt á íslenska sagna-
ritun og þannig mótað söguskoðun þjóðar-
innar. Nú eru engin tök á því að rekja efni
einstakra rita þessu til sönnunar, en nefna
má fjögur dæmi um áhrif þjóðernishyggju.
Kenningar um misgjörðir útlendinga. Hér
ber að nefna þá kenningu, að Norðmenn og
þó einkanlega Danir hafi átt mesta sök á því,
að íslendingar glötuðu smám saman sjálfs-
forræði sínu og stóðu í stað í verklegum
efnum um aldir. Þessi kenning var ein undir-
rót Danahatursins, sem hér var landlægt til
skamms tíma. Þótt fáir séu nú haldnir slíku
hatri, mætti færa rök fyrir því, að hleypi-
dómar frá liðinni tíð lifðu hér enn í breyttri
mynd. Stjórnmálamenn á þessari öld hafa af
mismunandi ástæðum séð sér hag í því að
halda við tortryggni gamla bændasamfélags-
ins i garð þeirra, sem fást við atvinnurekstur,
einkum verslun. Lýsingar þjóðernishyggju-
manna á misgjörðum Dana hafa einnig orðið
jarðvegur fyrir samsæriskenningar og svika-
brigsl í deilum um utanríkismál lýðveldisins.
Slíkur málflutningur virðist hafa átt greiðari
aðgang að íslendingum en mörgum öðrum
þjóðum. Þetta stafar að einhverju leyti af
þvi, að íslendingum var frá blautu barns-
beini innrætt, að þrengingar þjóðarinnar
væru sök útlendinga.
Foringjadýrkun. Þjóðernishyggjan ýtti
undir dýrkun á þeim stjórnmálamönnum
(lærdómsmönnum og bændum), sem mest
höfðu sig í frammi í sjálfstæðisbaráttunni.
Það er kominn tími til að við endurskoðum
sögu þessara manna í ljósi 20. aldar. Við eig-
um lika að gefa meiri gaum að þætti fram-
kvæmdamanna og verkalýðs. Það hefur
gleymst að segja frá því, hvað gerði sjálf-
stæðiskröfuna raunhæfa þegar til úrslita dró
í sambandsmálinu.
Fornaldardýrkun. Þjóðernishreyfingin
beindi áhuga sagnfræðinga að ,,gullöld“ ís-
lendinga. Fyrir bragðið sinntu þeir helst til
litið þeim tímaskeiðum, sem kennd eru við
,,myrkur“ og ,,niðurlægingu“. Atvinnusag-
an var líka hornreka. Eyðurnar í íslandssög-
unni eru þess vegna lengri en í sögu margra
Norðurálfuþjóða. Okkur skortir heildarsýn
yfir þjóðarsöguna, þótt einstökum þáttum
hafi verið gerð mikil skil.
íslandssagan í einangrun. Þjóðernishyggj-
an gerði menn stundum ,,innhverfa“ í
sagnaritun. Framvinda mála hérlendis var
slitin úr tengslum við strauma og stefnur
annars staðar í álfunni. Þetta er bagalegt, því
að umbrot í íslensku þjóðlífi hafa oftast nær
átt upptök sin utanlands, þótt stundum hafi
liðið nokkur tími áður en þeirra varð vart
hér. Ástæðan er vitaskuld sú, að ísland er í
útjaðri Norðurálfu. Þjóðarsagan er engu að
síður hluti Evrópusögunnar og verður best
sögð í samhengi við hana.
Þessi dæmi eru til marks um, að þjóð-
ernishyggjan hafi ,,skekkt“ nokkuð mynd
okkar af íslandssögunni. Hitt má þó ekki
gleymast, að þjóðernisvakningin varð til þess
að menn tóku að kanna sögu landsins af
miklu meira kappi en áður. Á þeim grunni
byggjum við enn, eins og nýjasta útgáfan af
þjóðarsögunni sannar. Enginn skyldi heldur
ætla, að okkar kynslóð hefði gert sér hina
einu ,,réttu“ mynd af sögunni. Við erum
undir sömu sök seld og liðnar kynslóðir, við-
horf okkar ,,skekkja“ söguna ekkert siður
en þeirra. Með því að reyna að þjóna sann-
leikanum getum við þó vonast til, að rann-
sóknir okkar þoki þekkingunni nokkuð
áleiðis. Hærra getum við ekki sett markið.
86