Sagnir - 01.05.1991, Síða 16

Sigríður K. Þorgrímsdóttir
Samskipti íslendinga og Þjóð-
verja ná allt aftur til 15. aldar,
er Hansakaupmenn tóku að
sigla hingað og síðan Hamborgar-
ar, en þau tóku enda með verslun-
areinokun Dana á 17. öld. Upp frá
því var samband þjóðanna fremur
lítið allt fram á 19. öld, þegar þýsk
þjóðernisvakning hófst og beindi
sjónum Þjóðverja til íslands.
íslendingar kunnu vel að meta
áhuga Þjóðverja á landi og lýð,
enda löngum þótt hólið gott.
Margir íslendingar, sérstaklega úr
hópi menntamanna, voru hrifnir af
þýskum bókmenntum og menn-
ingu.1
Fyrir 1914 voru viðskipti íslend-
inga og Þjóðverja lítil. í stríðinu
var reynt að flytja sem mest út til
Þýskalands. En Bretar stöðvuðu þá
verslun með höftum og hótunum
og sendu hingað Eric Grant Cable
ræðismann, til eftirlits með
breskum hagsmunum.
Á tímabili fyrra stríðs, 1914-18,
voru dagblöðin tvö, Morgunblaðið
og Vísir. Fréttaflutningur þeirra frá
útlöndum var fyrst og fremst
byggður á fréttaskeytum og nánari
umfjöllun var oft í formi þýddra
greina. Þjóðverjum þótti Morgun-
blaðið og Vísir verða all Bretasinn-
uð, enda sá Cable blöðunum fyrir
fréttum og greinum frá Bretlandi.2
Morgunblaðið og Vísir fylgdu
bandamönnum að málum í stríðinu
1914-18 og sýndu Þjóðverjum vax-
andi andúð eftir því sem leið á
stríðið. Ástæður voru m.a. sú
grimmd sem Þjóðverjar þóttu sýna
og að þýskt stjórnarfar, byggt á
einræði keisarans, væri ekki til
fyrirmyndar. Stríðið var talið vera
barátta góðs og ills, lýðræðis og
einræðis. Þessu tengt var andúð á
því sem kalla má „þjóðareinkenni"
Þjóðverja, atriði eins og hernaðar
og höfðingjadýrkun, agi og fleira
slíkt.3
Blöðin stóðu enn með banda-
mönnum í stríðslok haustið 1918
og sagði Vísir að „það væri ekki að
ástæðulausu, þó að bandamenn
þættust knúðir, að leggja Þýska-
land undir sig.“4 En brátt litu
friðarskilmálarnir dagsins ljós og
þá breyttist afstaða blaðanna.
Friðarskilmálarnir,
„heimtufrekja sigurvegaranna “
í samningaviðræðunum cftir
stríðið réðu bandamenn einu og
öllu. Þjóðverjar komu þar hvergi
nærri, enda þótti ekki ástæða til.
Guðbrandur Jónsson var einn
atkvceðamesti fylgismaður
Þjóðverja í fyrra stríðinu.
Hann sá þeim fyrir ýmsum
upplýsingum, en sú „leyni-
starfsemi" fór ekki eins leynt
og cetlað var. Sjálfur lýsti
liann lyndiseinkennum Þjóð-
verja á þennan veg: „Þeir eru
hreinskilnir, opinskáir og ótor-
tryggnir, trygglyndir og þjóð-
rœknir, sannfœringarsterkir og
fórnfúsir, félagslyndir og
agahneigðir, friðsamir, glað-
lyndir og góðlátir, vandvirkir,
iðjusamir, áreiðanlegir og sam-
viskusamir og allir miklir hug-
hrifamenn, en nokkuð þung-
lamalegir, hugmyndaflugslitl-
ir, einhcefir og heldur kímni-
snauðir." (THv.: Guðbrandur
Jónsson: Þjóðir sem ég
kynntist. Rv. 1938, 71.).
Þeir vonuðust eftir samningum á
grundvelli þeirra fjórtán atriða sem
Woodrow Wilson Bandaríkjafor-
seti hafði sett fram fyrir stríðslok.
Reykjavíkurblöðin tvö höfðu
mikla trú á Wilson og þótti hann
réttsýnn og líklegur til að tryggja
frið í framtíðinni.5
En þessi bjartsýni dofnaði. Wil-
son þótti láta undan með kröfur
sínar, ekki síst fyrir „ofríki"
franska forsætisráðherrans Georges
Clemenceaus. Sarnúð blaðanna
snerist á sveif með Þjóðverjum,
bæði vegna frétta af eymd og
fátækt og sökum þess að friðar-
skilmálarnir virtust til þess sniðnir
að beygja þá í duftið. Þjóðverjar
undirrituðu loks Versalasamning-
ana 28. júní 1919. Með samning-
unum misstu þeir mikil landsvæði,
Austurríki var ncitað um sarnein-
ingu við Þýskaland og allar
nýlendur voru teknar af þeim.
Stríðsskaðabæturnar sem Þjóð-
verjar áttu að greiða voru geysihá-
ar. En það sem Þjóðverjum sveið
sárast var ákvæðið um stríðssök,
sem neyddi þá til að taka á sig alla
ábyrgð á stríðinu.6
Friðarráðstefnan á að tryggja
heimsfriðinn á komandi árum.
En svo mikið er víst, að ef
framferðið gagnvart Þjóð-
verjum verður líkt því sem
ástæða er til að ætla af gerðum
ráðstefnunnar hingað til, þá
leggur hún sjálf nú þegar
grundvöllinn að úlfúð og hatri
milli Þjóðverja og annarra
þjóða í framtíðinni.... Sigur
bandamanna var stórkostlegur,
og nú láta þeir kné fylgja kviði.7
Þessi athugasemd Morgunblaðsins
var dæmigerð fyrir afstöðu blað-
anna tveggja til Versalasamning-
anna. Andúð á Þjóðverjum var
orðin að samúð, en samúð með
bandamönnum að andúð, eða að
minnsta kosti kulda.8 Það var
kannski ekki nema von, því jafnvel
í löndum bandamanna fordæmdu
margir samningana. Þetta viðhorf
átti hljómgrunn víða, ekki síst
meðal frjálslyndra og vinstrisinna.
14 SAGNIR