Sagnir - 01.05.1991, Blaðsíða 43

Viðtal: Orri Vésteinsson og Adolf Friðriksson
um og ómissandi öllum þeim
sem vilja öðlast innsýn í það tíma-
bil. Af síðari verkunr hans má
nefna þýðingu hans og annarra á
Grágás sem er fyrsta bindi í ritröð-
inni Laws qfEarly Iceland og kom út
1980. Væntanlegt er frá honum
annað bindi sem mun innihalda
skýringar og orðaskrá. Hann
vinnur nú að útgáfu á Historia de
gentibus septentrionalibus eftir
Olaus Magnus, Jóns sögu helga
fyrir íslenzk fornrit og ljósmyndaðri
útgáfu af Péturs sögu postula.
Peter Foote er mörgum íslend-
ingum að góðu kunnur og hefur
um árabil verið styrk stoð
íslenskum fræðimönnum og stúd-
entum í London og verið manna
ólatastur að kynna þeim breska
ölmenningu. Sendimenn Sagna
hittu hann á ölhúsi í London í vetur
sem leið og fór viðtalið að sjálf-
sögðu fram á íslensku.
Við byrjuðum á að spyrja Peter
Foote um upphaf íslenskra frœða í
Bretlandi og af hvaða rótum sá áhugi
vœri runninn.
Menntamenn á 18. öld ogjafnvel
fyrr höfðu lesið ýmislegt um
ísland, sem var einskonar furðu-
land, og sumir fóru þangað —
helsti leiðangurinn var sá sem þeir
Joseph Banks fóru 1772. En þá
voru menn aðallega intressaðir af
náttúruvísindum, plöntufræði og
jarðfræði, gáfu íslendingum
sjálfum lítinn gaum, enda var latína
helsta viðtalsmál þeirra. Fleiri fóru
í kjölfar þeirra og margir gáfu út
ferðabækur. Henderson til dæmis,
var fulltrúi biblíufélagsins enska og
var á íslandi í tvö ár, 1814-1815,
ferðaðist víða, hafði samband við
góða menn, bæði presta og skáld,
og yfirleitt sýndi hann af sér meiri
áhuga á sálarlífi, heilsufari og
almenningskjörum íslendinga en
aðrir samtímamenn hans. Samt eru
ýmsar góðar lýsingar á þjóðlífinu
að finna hér og hvar í ritum þessara
manna. Svo héldu menn áfram að
fara til íslands á 19. öld, vildu helst
sjá Þingvelli og fara upp á jökul.
Flestir þeirra kunnu eitthvað um
fornöld og íslendingasögur, en svo
að segja ekki neitt um síðari tíma
sögu og aðrar bókmenntir. Samt
má segja að einhver kunnátta um
Island hafi verið með í þeim and-
lega farangri sem breskir mennta-
menn báru með sér frá íslandi á 19.
öld.
Svo var annað fyrirbæri seint á
18. öld. Menn urðu mjög hrifnir af
hinum svokölluðu Ossianskvæð-
um, sem voru uppspuni Macphers-
ons en gáfu sig út fyrir að vera úr
forngelískum heimildum, og í
kjölfar þeirra komu hinar fyrstu
þýðingar og endursagnir af
Joseph Banks kom hingað 1772 oggerðist
síðar baráttumaðurfyrir innlimun íslands
í breska heimsveldið.
íslenskum fornkvæðum. Mallet hét
Frakki sem var búsettur nokkur ár í
Kaupmannahöfn, og þar gaf hann
út fræga bók árið 1755, sem var
bráðlega þýdd á ensku og önnur
evrópsk tungumál. Hann endur-
sagði kafla úr fornsögum og þýddi
Snorra Eddu, að miklu leyti eftir
þeim latnesku þýðingum sem lágu
fyrir. Ensk skáld fóru þá að yrkja
upp úr þesskonar efnum, Gray og
Percy voru þeir helstu, og úr þessu
varð einskonar bókmenntahreyfing
sem reyndist mjög vinsæl og er
kannski ekki útdáin enn. Stemn-
ingin var hárómantísk og margt
sem þeir komu með var harla
ónákvæmt. Af slíkum misskilningi
fæddist sú mynd af víkingum sem
lengi loddi við; þeir voru álitnir
vera hetjulegir villimenn sem að
bardaga loknum drukku bjór sinn
úr hauskúpum óvina sinna.
En smám saman varð breyting á
þessu. Um 1800 voru til þýðendur
sem kunnu eitthvað í forníslensku
og dönsku. íslensk málfræðibók
sem Runólfur Jónsson gaf út 1651
hafði verið tiltæk í Bretlandi síðan
Hickes tók hana með í hinni engil-
saxnesku málfræði sem hann gaf út
1689, en var til lítils nýt, og yfirleitt
vantaði öll hjálpargögn þangað til
orðabók Björns Halldórssonar
kom út 1814, og þýðing Dasents á
málfræði Rasks 1843. Samtímis
fór Cleasby að eyða fé og tíma í
undirbúning þeirrar miklu orða-
bókar sem Guðbrandur Vigfússon
lauk við og gaf út í Oxford 1878.
1841 kom út þokkaleg Heims-
kringluþýðing, en Laing, sá sem
þýddi, fór að miklu leyti eftir
norskri þýðingu Aalls. Dasent
þýddi fleiri fornsögur, og Njálu-
þýðingin hans er enn sú einasta á
ensku sem getur talist koma nokk-
urnveginn til jafns við frumritið,
og upp úr 1860 fóru aðrir bók-
menntamenn og söguspekingar,
Carlyle og Morris og Bryce til
dæmis, að gefa gaum að forn-
sögum íslendinga. Morris, skáld
og listamaður var áhrifamestur.
Hann var mikil vinur Eiríks Magn-
ússonar, sem var þá orðinn aðstoð-
arbókavörður við háskólasafnið í
Cambridge. Þeir unnu saman að
mörgum þýðingum upp úr 1870
og vöktu mikla athygli, þótt
enskustíllinn á ritum þeirra sætti
gagnrýni hjá sumum og sé nú
almennt talinn sérkennilegur. Það
var Eiríki að þakka að þýðingarnar
eru yfirleitt mjög nákvæmar, og
mikil efnisskrá með skýringum
sem hann samdi til að fylgja Heims-
kringluþýðingu þeirra er ennþá
verðmæt. Eiríkur var sjálfstæður
vísindamaður, frumlegur á sinn
hátt, mikils virtur og kunningi
margra háttsettra manna. Um
þessar mundir sat Guðbrandur
Vigfússon stillilega í Oxford og
gerði mikið til að umbæta þekk-
ingu manna á máli og menningu
með ritum sínum um forníslensk
SAGNIR 41