Sagnir - 01.05.1991, Blaðsíða 34

Pétur Pétursson og Snorri Már Skúlason
brók. Samkvæmt dómabókum
voru sauðaþjófnaðir algengastir
þjófnaðarmála enda auðveldara að
stela sauðum í bændasamfélagi 19.
aldar en öðrum hlutum. Þar réði
einkum takmörkuð eign fólks, þ.e.
litlu var hægt að stela. Auk þess
sem félagslegt eftirlit í sveitum var
virkt. Ef einhver átti t.d. úr, pen-
inga eða jafnvel ljábrýni og tryppa-
skinnbrók, eins og í einu af ofan-
greindum málum, má ætla að öll
sveitin hafi vitað um þessa hluti.
Þannig segir Gísli Ágúst Gunn-
laugsson, sem fengist hefur við
rannsóknir á dómsmálum á 19.
öld, að á síðari hluta 19. aldar hafi
húsagerð breyst og um leið hafi
fólk eignast „frjálslegra einkalíf en
mögulegt var í fjölmennri baðstofu
og um leið var ekki unnt að fylgjast
eins grannt með því hvað hver og
einn... aðhafðist."8 Annað atriði
sem gerði það að verkum að sauða-
þjófnaðir voru hlutfallslega algeng-
astir var að iðulega þvældist ráns-
fengurinn sjálfur upp í hendurnar á
þjófinum t.d. við fráfærur á vorin
eða í réttum á hausti. Þá hefur
freistað að líta á villta sauði í fjár-
hópnum sem sína eign eins og
eftirfarandi dæmi úr ísafold sýna:
Guðbrandur Einarsson á Hóli í
Dalasýslu dæmdur í 4x5 daga
fangelsi við vatn og brauð og
allan málskostnað.
Eftir fráfærur sumarið 1872,
er hann rak kvífé sitt heim, sá
hann í ærhópnum hvíthyrndan
gemling með hreinu fjármarki
bóndans á næsta bæ. Hann rak
gemlinginn með ánum í kví-
arnar í því skyni að marka hann
undir sitt mark og slá með því
eign sinni á hann.
Bar eigandi gemlingsins
afmörkunina á kærða en hann
sór fyrir verkið þar sem fleiri
voru viðstaddir. Seinna fór
kærði heim til eiganda genrl-
ingsins rakti söguna og bauð
bætur fyrir.
í héraðsdómi var hegningin 8
mánaða betrunarhúsvinna.9
Stuldur á búfénaði eins og hér er
lýst þótti grófasta brotið gegn
eignarétti manna, enda varðaði
hann undirstöðuna á lífsafkomu
meirihluta þjóðarinnar.10 Peninga-
þjófnaðir voru senr fyrr segir þrír á
tímabilinu og eru allir forvitnilegir.
Bæði er að peningar voru ekki til í
miklu mæli á heimilum á síðustu
öld og þá þeir voru til var þeirra vel
gætt. Það hefur því kostað tölu-
verða fyrirhöfn og jafnvel skipu-
lag, þegar peningum var stolið.
Þannig var með Gíslajónsson, sem
var staddur á Akureyri haustið
1852 á leið til Skagafjarðarsýslu,
og tók þar við af austurlands-
póstinum bréfi til Jóhannesar
bónda Þorkellssonar á Dýr-
finnsstöðum í Skagafirði, og
fylgdu því 16 spesíur í innsigl-
uðum umbúðum, og tók Gísli á
höndur að færa Jóhannesi
hvorttveggja. En í stað þess að
standa skil á peningum þessum
og bréfinu, þá greip hann til pen-
inganna og varði þeim í sjálfs
síns þarfir, með því að smokra
umbúðunum utan af þeim án
þess að brjóta eða rífa upp
lakkið... . Bréfið og umbúð-
irnar af peningunum fundust
síðar í rúmi Gísla. 11
í landsyfirréttardómi sagði að það
er upplýst og sannað, bæði að
ákærði ekki braut signetið frá
peningaumbúðunum, heldur
einugis smokkaði þcim utan af,
sem og áð hann hrein-skilnings-
lega gekkst við því að hafa tekið
við bréfinu og peningunum,
undir eins og hann var þar um
krafinn til sagnar, og ennfremur
bera réttargerðirnar með sér það
mikilvæga atriði, að ákærði
löngu áður en dómur gekk í
sökinni var búinn að endur-
gjalda peningana og að búið var
og að ráðstafa þeim til eigand-
12
ans.
Þetta mál sýnir auk þess fyrrsagða
að þegar árið 1854 virðist farið að
Elsta Ijóstnyud af Reykjauík sem kunmtgt er um. Myndina tókJranskur náttúrufrœðingur, A.L.O. Des Cloizeaux, sumarið 1846.
32 SAGNIR