Sagnir - 01.05.1991, Blaðsíða 71

Gjöf skal gjaldast ef vinátta á að haldast
Hann segir það sama gilda um
lausafé og gripi. Gurevich tekur
þetta dæmi um Kjartan þar sem
hann þiggur skikkju Ólafs Tryggva-
sonar, þrátt fyrir óánægju félaga
sinna. Þeim þótti hann hafa gengið
of mikið á vald konungs. Eftir lítið
hik lét Kjartan tilleiðast að kröfu
konungs og lét skíra sig til krist-
innar trúar.26
Konur sem gjafir
Ef við lítum á gjafir sem aðferð til
að viðhalda trúnaðarböndum eða
kannski aðallega til að stofna til
þeirra, verður að fjalla um konur í
því sambandi. Talað var um gift-
ingar; konur voru gefnar mönnum,
en einnig var talað um kaup, brúð-
kaup. Oftast var gifting til að
styrkja bönd milli gefenda og
þiggjenda og til að tryggja sam-
stöðu ætta.27 í mörgum tilfellum
var því um að ræða einskonar hags-
munahjónabönd. í Laxdælu segir
frá Vigdísi Ingjaldsdóttur, Ólafs-
sonar feilans, en hún var gefin
Þórði godda. Um hana segir:
„Vigdís var meir gefin til fjár cn
brautargengis."28
Sumar konur áttu því láni að
fagna að fá að vera með í skipu-
lagningu ráðahags síns. Þorgerður
Egilsdóttir Skalla-Grímssonar fékk
að vera með í ráðum er Ólafur
Höskuldsson bað hennar.
Höskuldur faðir Ólafs sagði við
Tilvísanir
1 Mauss, Marcel': The Gift. The form and
reason for exchange in archaic societies.
U.K. 1990, 60.
2 Gurevich, A.J.: „Wealth and Gift
Bestowal among the Ancient Scand-
inavians". Scandinavica. 1968 7(1) 133.
3 Jón Viðar Sigurðsson: Frágoðorðum til
ríkja. Þróun goðavalds á 12. og 13. öld.
Rv. 1989, 83. (Ritsafn Sagnfræði-
stofnunar 10.)
4 Gurevich, A.J.: Categories of Medieval
Culture. 1985, 230.
5 Jón Viðar Sigurðsson: Frágoðorðum til
ríkja, 85.
6 Gurevich, A.J.: Categories of Medieva!
Culture, 221.
7 Gágás Ia. 247.
8 Sœmundar-Edda. Eddukvœði. 2. útg.
Rv. 1927, 27-28.
hann þegar hann fór að leita sér
kvonfangs:
„... Egill á sér dóttur, þá er
Þorgerður heitir, þessarar konu
ætla eg þér til handa að biðja því
að þessi kostur er albestur í
öllum Borgarfirði og þó víðara
væri; er það og vœnna, að þér
yrði þá efling að mægðum við
þá Mýramenn."29
Þarna kemur fram á orðum
Höskulds að það var ekki eingöngu
vegna þess að Þorgerður var mikill
kvenkostur sem hann vildi að
Ólafur kvæntist henni, heldur fyrst
og fremst vegna mægða. Þeir feðg-
arnir fóru saman á fund Egils og
Þorgerðar og báru upp bónorðið,
og fóru festar fram, með samþykki
Þorgerðar.30 Veisla var haldin all-
sköruleg og voru menn kvaddir
með gjöfum að henni lokinni.
Gjafir og álög
Gjöfum fylgdu oft ýmis konar
álög. Hér verður aðeins sagt frá
einum hlut sem lagt var á. f Lax-
dæla sögu segir frá sverði sem kon-
ungur gaf Kjartani og sagði:
„Hér er sverð, Kjartan, er þú
skalt þiggja af mér að skilnaði
okkrum; láttu þér vopn þetta
fylgjusamt vera, því að eg vænti
þess, að þú verðir eigi vopnbit-
inn maður, ef þú berr þetta
sverð.“31
9 íslenzk fornrit V. Laxdœla saga. Einar
Ól. Sveinsson gaf út. Rv. 1934, 135.
10 íslenzk fornrit V, 135.
11 Jón Viðar Sigurðsson: Frá goðorðum til
ríkja, 83.
12 íslenzk fornrit III. Borgfirðingasögur.
Sigurður Nordal og Finnur Jónsson
gáfu út, Rv. 1938, 131.
13 íslenzk fornrit III, 137-8.
14 Gurevitch, A.J.: Wealth and Gift Best-
owal, 135-6.
15 íslenzk fornrit V, 75.
16 íslenzk fornrit III, 187.
17 Jón Viðar Sigurðsson: Frágoðorðum til
ríkja, 82.
18 íslenzk fornrit III, 191.
19 Jón Viðar Sigurðasson: Frá goðorðum
til ríkja, 82.
20 íslenzk fornrit V, 11-13.
Kjartan bar ekki þetta sverð þegar
þeir Bolli mættust, enda féll
Kjartan.
Niðurlag
Hér hefur hlutverk gjafa og gjafa-
skiptakerfið sem tíðkaðist á þjóð-
veldisöld verið rakið og sýnt
hversu mikilvægar hlutverki gjafir
gegndu í valdabaráttu höfðingja.
Veislur gegndu sama hlutverki og
oft voru konur notaðar sem gjafir
til að styrkja vináttu og auka völd.
Með því að gefa gjafir gátu höfð-
ingjar gert menn sér undirgefna og
þegin gjöf gerði menn háða
gefanda. Konungar notuðu þær til
að efla áhrif sín jafnvel í fjarlægu
landi. Til þess að öðlast völd urðu
menn að hafa framleiðslu eða eignir
umfram eigin þörf til að gefa
öðrum. Auðsöfnun var almennt
ekki tíðkuð á 13. öld, forystu-
mönnum þótti eðlilegt að ráðstafa
tekjuafgangi í gjöfum og veislum
til að tryggja og styrkja stöðu sína.
Það sem almennt er vitað um
gjafaskipti í fábreyttum samfé-
lögum kemur vel heim og saman
við það gjafakerfi sem sagt er frá í
Laxdælu og Bjarnar sögu Hítdæla-
kappa. íslendingasögurnar ættu því
að geta verið hinar ágætustu heim-
ildir fyrir mannfræðinga og aðra
sem vilja kanna hvernig siðum og
venjum var háttað á ritunartíma
þeirra.
21 Gurevich, A.J.: Categories of medieval
culture, 230.
22 íslenzk fornrit V, 80.
23 íslenzk fornrit V, 74.
24 Gurevich, A.J.: Categories of Medieval
culture, 219.
25 íslensk fornrit V, 118, leturbreyting
höfundar.
26 Islenzk fornrit V, 123.
27 Jón Viðar Sigurðsson: Frá goðorðum til
ríkja, 66.
28 tslenzk fornrit V, 21.
29 íslenzk fornrit V, 62, leturbreyting
höfundar.
30 íslenzk fornrit V, 65.
31 íslenzk fornrit V, 131-132.
SAGNIR 69