Sagnir - 01.05.1991, Qupperneq 9

Þá riðu goðar um héruð“
þess að kaupa hey og mat, til þess
að eiga nóg handa þeim. Loks kom
að því að mennirnir ákváðu að fara
frá Möðruvöllum og reið Guð-
mundur á leið með þeim. Á leið-
inni áðu þeir og spurði þá Guð-
mundur Ófeig um erindi þeirra við
hann.3 Ófeigur svarar:
Nú vcistu, að það er vandi þinn
að fara á hendur þingmönnum
þínum norður um sveitir á vorin
með þrjá tugi manna og setjast
að eins bónda sjö nætur. Nú er
það lítil vægð við þá, sem lítil fé
eiga og eigi hafa betur en skipað
til búa sinna á haustin. .. . nú
höfðu vér eigi svo lengi verið,
og þótti mér sem þú þyrftir
bæði að kaupa hey og mat - og
áttir allt gnógt og ert höfðingi
yfir mönnum. Ég hygg, að þú
værir aldrei rninni höfðingi,
þótt þú færir til vina þinna við
tíunda mann. Myndu allir því
kunna vel.4
Guðmundur viðurkenndi að
þetta væri satt og urðu ekki miklar
kveðjur með þeinr. En um vorið
fór Guðmundur af stað í sína árlegu
för og hafði nú aðeins 10 menn
með sér. Hann gisti hjá Ófeigi á
Skörðum og tók Ófeigur honum
vel og dvaldist Guðmundur þar í
viku. Skildu þeir síðan með sæmd.
„Og þótti mönnum Ófeigur mjög
vaxið hafa af þessum viðskiptum
þeirra Guðmundar."5
Vegna þingmannafjölda Guð-
mundar ríka hefur sú spurning
vaknað hvort honum hafi tekist að
sameina mörg goðorð í eitt, þegar
á fyrri hluta 11. aldar. Veldi Guð-
mundar hefur verið líkt við veldi
þeirra höfðingja sem ríktu á seinni
hluta 12. aldar og á 13. öld. Spyrja
má hvort þetta séu mcrki valda-
samrunans, sem endaði með því að
fimm ættir voru nær allsráðandi
hér um 1220? Svo hefur oft verið
talið. En dæmið hér að framan og
fleira bendir til annars. Til að varpa
ljósi á það í hverju veldi Guð-
mundar mun hafa verið fólgið
verður stuðst við kenningar mann-
fræðinga um stórmenni (big-men)
og foringja (chiefs).
Fyrst er þó rétt að huga að
íslendingasögum sem heimildum
og spyrja hvort óhætt sé að nota
þær um tímann fyrir 1100. Síðan
verður samruninn á 12. öld athug-
aður til þess að geta borið hann
saman við veldi Guðnrundar ríka.
Islendingasögur
- traustar heimildir?
íslendingasögurnar tvær sem fjalla
eitthvað um Guðmund ríka eru
Ljósvetninga saga og Valla-Ljóts
saga. Hans er þó getið í fleiri
sögum. Björn Sigfússon álítur að
Ljósvetninga saga sé skrifuð um eða
eftir miðja 13. öld.6 Þeir Andersson
og Miller tímasetja hana heldur
fyrr en Björn eða um 1220.7 Valla-
Ljóts saga er talin vera frá fyrri
helmingi 13. aldar, skrifuð á
árunum 1220 - 40, skv. Jónasi
Kristjánssyni.x Sagan endar fyrir
1025, þ.e. áður en Guðmundur
deyr.9
Fræðimenn á seinustu áratugum
hafa vantreyst íslendingasögum
vegna þess hve langur tími líður frá
því að þær eiga að gerast og þangað
til þær eru skrifaðar. Það eru t.d.
tæplega 200 ár frá ætluðu láti Guð-
mundar og þangað til Ljósvetninga
saga er skrifuð. Þá vaknar sú
spurning, hvernig getum við þá
notað íslendingasögurnar? Hvað
getum við gert við Guðmund ríka?
Á síðustu árum hafa mannfræð-
ingar verið að kveða sér hljóðs í
sambandi við rannsóknir á íslend-
ingasögum og samfélaginu sem var
ríkjandi hér fram til 1262. „Mann-
fræðingar fast við að kanna svo-
nefnd „frumstæð" þjóðfélög, lýsa
þeim og bera þau saman. íslenska
þjóðveldið telst hafa verið
„frumstætt" þjóðfélag, m.a. af því
að þar skorti sameiginlegt fram-
kvæmdavald ... en blóðhefnd tíð-
kaðist.“10 Mannfræðingar beina
aðallega athygli sinni að kerfúm,
félagslegum og hagrænum kerfúm.
Bcendum virðist hafa verið frjálst að velja sér goða. Goði varð því að rækta samband
sitt við þingmenn sína.
SAGNIR 7