Sagnir - 01.05.1991, Blaðsíða 85

Akantusmunstrið
dæmi um (stokkarnir frá Hrafna-
gili, Valþjófsstaðahurðin,
Laufás- og Mælifells hlutirnir,
altarisbikarinn frá Fitjum,
skrínið frá Keldum). En þetta
þýðir ekki að rómönsk akantus-
blöð séu alltaf stór og þung.
Minni og léttari, margskipt
blöð voru einnig vel þekkt í
rómanskri list úti í Evrópu, svo
þekkt að varla þarf að nefna
dæmi. Það er þessi blaðagerð
scm tilheyrir teinungsskreytilist
í „íslenskum stíl“. Blöðin eru
oft fjölmörg, svo að allt fær
ríkulegan svip. Formið cr
nokkuð mismunandi. Þrískipt
gerð sem mikið var notuð, er
með breitt hringlaga miðblað
og tvö nrinni og oddmjórri
hliðarblöð.21
Sérlega líflegum áhrifum var náð
með því að heil blöð eða blaðhlutar
voru lagðir ofan á stærri, þrí- eða
margskipt blöð. Greinarnar vefjast
saman í mismunandi vafninga og
oft er notkun vafninganna mjög
ábcrandi. Smágreinar skera stærri
greinar og vefjast um þær, og oft
vefjast dýr inn í teinungsgreinarn-
ar. Þannig lýsir Mageröy hinum
íslenska stíl í riti sínu og hér koma
fram öll helstu atriðin sem þykja
einkennandi fyrir hina íslensku
útfærslu á rómanska teinungnum.
Hvaðan barst hinn rómanski
akantus hingað til lands? Að öllum
líkindum hefur hann upphaflega
borist hingað ineð norrænum vík-
ingum en hann gæti einnig hafa
fylgt írskum landnemum. Hvar
rætur hins séríslenska stíls liggja
hefur vafist fyrir mönnum. Menn-
ingarsamskipti milli Noregs og
íslands voru sterk á 12. og 13. öld
en ísland var ekki með öllu ein-
angrað frá öðrum menningarsvæð-
um. Mageröy nefnir þá skoðun
Hauglids að áhrifa bókalýsinga
enskra handrita gæti á dyraum-
gjörðum stafkirknanna, og telur
ekki ólíklegt að hið sama gæti einn-
ig hafa átt við um íslenska útskurð-
arlist.22
Hún telur ekki útilokað að hinn
íslenski stíll hafi í upphafi verið
sameiginlegur íslensk-norskur stíll
en hún segist ckki hafa fundið
nokkurt dæmi því til staðfestingar.
Hins vegar eru augljós tengsl við
sérstaka gerð evrópskrar skreyti-
listar sem ekki er til staðar í jafn
ríkum mæli í Norcgi.21
í lok bókar sinnar segir hún m.a.
að,
... stór hluti íslenskra tréskurð-
armanna hefðu ekki aðeins náð
að skapa sérstök verk heldur
einnig frábær listaverk, - og það
ged minnt okkur á að einskorða
ekki hina gömlu mcnningu
íslands eingöngu við bók-
menntir. Landið hefur einnig
fóstrað marga hæfileikamenn á
sviði „handlista”, — það bera
verkin vitni um, jafnvel þó að
nöfnin séu flest gleymd.24
Skáphurð frá
því um 1600.
Rómanskur
stíll með jurta-
skreytingum,
kynjadýr vejj-
ast inn í tein-
ungsgreinamar.
Niðurlag
Ég læt hér staðar numið í
umfjöllum minni um akantus-
munstrið og þróun þess. Þetta er
búið að vera langt ferðalag, frá
Hellas nálægt árinu 500 fyrir
Kristsburð og allt til íslands á því
herrans ári 1900. Hvernig gríska
akantusmunstrið þróast og breiðist
út um hinn vestræna heim, alla leið
hingað norður til íslands, er glöggt
dæmi um það hvernig menningar-
straumar berast landa á milli. Það
er merkilegt til þess að hugsa að
íslenskir bændur, alþýðumenn og
konur, hafi sótt sínar fyrimyndir í
skreydlistinni alla þessa löngu leið
og í hve miklum mæli hlutirnir
byggja á eldri hefðum og reynslu
genginna kynslóða. Ekki þarf að
ganga lengi um sali Þjóðminja-
safnsins án þess að rekast á akantus-
SAGNIR 83