Sagnir - 01.05.1991, Blaðsíða 13

„Þá riðu goðar um héruð“
Eftir að goðorð urðu staðarlega afmörkuð sóttust goðar eftir því að búa í þjóðbraut, t.d. á kirkjustöðum.
Sturlungaaldar og aðeins
aðdragandi hennar, og það voru
höfðingjar af tegund Guð-
inundar, sem styrkust stoð voru
landsfriði alla 11. og 12. öld.23
Ég tel að þetta standist ekki alveg
og mjög erfitt er að fullyrða að
veldi Guðmundar sé söguleg stað-
reynd. Við getum ekki vitað fyrir
víst að það sem skrifað er um hann
sé satt.
í dæminu úr Ljósvetningasögu hér
að framan, kom í ljós að Guð-
mundur fór eins og konungur að
veislum hjá þegnum sínum. Þetta
virðist benda til þess að bændur
hafi haft þó nokkuð að segja og
Guðmundur orðið að gæta þess að
hafa bændur góða. Vcldi hans virð-
ist þannig vera fólgið í rækt hans
við persónubundin sambönd og
stöðug ferðalög. Helgi Þorláksson
virðist álíta að svo hafi verið og
segir að sumir goðar hafi átt fáa
þingmenn sem bjuggu strjált og
gæti Guðmundur ríki á Möðru-
völlum í Eyjafirði verið dæmi um
slíkan voldugan goða. Einnig sé
ljóst að Guðmundur bjó ekki í
þjóðbraut og ef marka megi sögur
hafi hann ferðast langar leiðir til
funda við þingmenn sína og þegið
af þeim veitingar og húsaskjól.26
Guðmundur þáði gjafir og endur-
greiddi með heimboðum og
gjöfum. Helgi segir síðan: „Að
sjálfsögðu er ekki að treysta á frá-
sagnir íslendingasagna um ein-
stakar gjafir og boð en kerfi gjafa-
skipta og heimboða er vafalaust
rétt lýst enda er þetta að öllum lík-
indum fornt samfélagskerfi og rót-
gróið. f slíku kerfi var höfðingjum
sennilega engin nauðsyn að vera
búsettir við þjóðleið.“27
Helgi telur að hafi samgöngur
batnað og ferðir aukist á 11. og 12.
öld, hafi goðar sóst eftir því að vera
í þjóðbraut, t.d. á kirkjustöðum
scm voru vel í sveit settir. Og að
þeir goðar sem sátu í þjóðbraut hafi
verið sigursælir, sem kunnu að
notfæra sér bættar samgöngur og
bættu jafnvel samgöngur sjálfir og
löðuðu ferðamenn til sín og stuðl-
uðu þannig að því að ferðalög
jukust.28 Guðmundur ríki bjó ekki
í þjóðbraut og þurfti sjálfur að
ferðast milli þingmanna sinna til að
tryggja sér stuðning þeirra. Þetta
þurftu 12. og 13. aldar höfðingjar
sem bjuggu í þjóðbraut ekki að
gera, því að þeir fengu menn í
heimsókn til sín og gátu þannig
fylgst vel með öllu sem var að
gerast. Guðmundur hefur þurft að
treysta á persónusambönd sín við
þingmenn sína. Veldi hans var ekki
landfræðilega afmarkað og hann
gat ekki neytt bændur til þess að
vera þingmenn sínir, en það gátu
12. aldar höfðingjar aftur á móti. Á
12. öld fara goðorð að vera land-
fræðilega afmörkuð og frjálst val
bænda um goða verður því úr sög-
unni. Ég álít þ ví að ekki sé hægt að
telja Guðmund hliðstæðan vold-
ugum 12. aldar höfðingjum, því
hann virðist ekki hafa haft eins
mikil völd og þeir. Niðjar Guð-
mundar virðast ekki heldur halda
völdum eftir hans dag, eins og Jón
Viðar segir: „Við dauða Guðmundar
brotnaði veldi hans í smátt ,..“29
Þannig virðist veldi hans hafa
hrunið þegar hans naut ekki lengur
við og persónusambönd rofnuðu.
Lokaorð
Getum við þá sagt að samruni goð-
orða hafi komið fyrr til sögunnar
en við höfum haldið? Ég álít að við
getum ekki litið á þetta valdabrölt
Guðmundar, eins og samruna goð-
orða sem varð á 12. öld, þegar
nokkrar ættir tóku að safna völdum
á hendur sér. Ef við tökum heim-
ildirnar bókstaflega þá getum við
sagt að Guðmundur sé fyrsti goð-
inn sem fari með tvö goðorð. Þar
sem Guðmundur virðist hafa verið
fyrsti goðinn sem fór með fleira en
eitt goðorð, er veldi hans gjarnan
borið saman við veldi goða á tíma
samruna á 12. öld. Eins og ég hef
áður sagt voru veldi þessara manna
byggð á ólíkum grundvelli. Ég tel
að menn hafi alltaf mátt búast við
því að einhver reyndi að taka
völdin, valdagræðgi virðist
manninum í blóð borin. Skoðun
mín er því sú að veldi Guðmundar
sé ekki nein ráðgáta og það hafi í
raun verið fátt sem gat afstýrt að
SAGNIR 11