Sagnir - 01.05.1991, Blaðsíða 75

Frumskógar samtímans
formenn stjórna og nefnda ýmis
konar sem virðast hafa farið með
skjöl eða aðrar hcimildir heim og
síðan hefur farist fyrir að þau kæm-
ust á réttan stað aftur. Svona hátta-
lag virðist jafnt eiga við opinbera
kerfið sem cinkageirann. Leita þarf
leiða til þess að koma í veg fyrir
slys af þessu tagi. Jafnframt þarf að
búa svo um hnúta að mikilvæg
gögn utan opinbera geirans varð-
veitist.
í lögum um Pjóðskjalasafn segir
að því sé heimilt að taka við
gögnum annarra en afhendingar-
skyldra aðila. Þessa heimild þarf að
nýta eftir föngum, kynna mögu-
leikana sem fyrir hendi eru, og hér-
aðsskjalasöfn þurfa einnig að beina
sjónurn sínum í auknum mæli í
þcssa átt, því ógreiður aðgangur að
gögnum félaga, fyrirtækja, stofn-
ana og samtaka sem ekki eru skila-
skyld, og fremur rýr skjalakostur á
því sviði í opinberum söfnum, er
eitt af því sem takmarkar mögu-
leika þeirra sem stunda samtíma-
sögurannsóknir. Takmarkanir af
öðru tagi geta einnig valdið þeim
erfiðleikum. Þeir sem fást t.d. við
utanríkismálasögu síðustu áratuga
hafa margsinnis rekist á hindranir
þegar þeir hafa leitað eftir því að
komast í opinber gögn í tengslum
við hana. Af ýmsum ástæðum
virðast stjórnvöld hafa verið ákaf-
lega viðkvæm þegar rannsóknir á
utanríkismálum hefur borið á
góma og aðgangur að skjölum á
því sviði virðist ekki helgast af
„þrjátíu ára reglunni". Oft hefur
jafnvel verið affarasælast að fara
t.d. til Bandaríkjanna til þess að
konrast yfir skjöl sem tengjast sam-
skiptum íslendinga og Bandaríkja-
manna eftir stríð. Slíkar takmark-
anir kunna ekki góðri lukku að
stýra og þær skekkja jafnvel niður-
stöður rannsókna því aðeins ein
hlið mála fæst ef íslenskar heimildir
eru ekki aðgengilegar.
Fjallliáiv bunkar
Enda þótt oft sé erfitt að nálgast
heimildir um sögu síðustu áratuga
hafa samtímasögufræðingar úr
býsna miklu að moða. Raunar
veldur hinn gríðarlegi fjöldi heim-
ilda þeim umtalsverðum erfiðleik-
um. Heimildamagnið hefur aukist
geysilega á 20. öld. Utgáfa bóka,
blaða og tímarita hefur margfaldast
miðað við fyrri tíð og aragrúi af
ýmis konar bæklingum, skýrslum,
greinargerðum og öðru af svip-
uðurn toga hefur litið dagsins ljós.
Svo ekki sé talið um hina fjallháu
skjalabunka. Ekkert lát hefur verið
á pappírsflóðinu. Af og til hljóta
samtímasögufræðingar að fá það á
tilfinninguna að þeir séu beinlínis
að drukkna í heimildum og
stundum standa þeir nánast ráð-
þrota gagnvart þessu ofurmagni
þeirra. Vegna heimildamagnsins er
hætt við því að heimildirnar taki af
þeim völdin, stjórni jafnvel rann-
sókn að meira eða minna leyti.
Vissulega er slík hætta ætíð fyrir
hendi í sagnfræðirannsóknum en
þcir senr rannsaka samtímasögu
þurfa eflaust að hafa meira fyrir því
að losna undan harðstjórn heimild-
anna en hinir sem beina sjónum
sínum að eldri tíma og þurfa ekki
að taka afstöðu til jafn marga og
ólíkra hcimilda.
Þeir sem vinna á sviði samtíma-
sögu eru oft á tíðum að handfjatla
gögn sem jafnvel enginn annar
hefur snert á aðrir en þeir sem
bjuggu þau til. Vissulega getur
verið skemmtilegt að uppgötva
nýjar heimildir og ryðja brautina,
en ýmis vandkvæði eru því einnig
samfara. Þeir sem stunda rann-
sóknir á eldri tíma sögu hafa t.d.
oftast aðgang að yfirlitsritum,
rannsóknum annarra, geta skoðað
heimildaskrár og vita gjarnan að
hverju þeir ganga í heimildahand-
Skrár af ýmsu tagi eru
bráðnauðsynlegar við
rannsóknir. Samtíma-
sögufrœðingar eru þó
í lakari aðstöðu en
margir aðrir vegna
þess hversu lítið hefur
verið unnið að sér-
skrám sem taka til
heimilda frá síðari
árum. Þá hefur ný
tækni alltof lítið
verið notuð til þess að
auðvelda frœðimönn-
um heimildavinnu á
söfnum.
SAGNIR 73