Sagnir - 01.05.1991, Blaðsíða 90

Gunnar Karlsson
íslendingum hœttir til að nota nafnorð óþarflega mikið á kostnað sagna. Sömu tilhneig-
ingar gcetir í ensku, en þar hafa menn líka áhyggjur afþví að nafnorð vilja bregða sér
óbreytt í mynd sagna. í óhófi er hvort tveggja vannýting á möguleikum tungumálsins.
skipuleggja ritgerð sína, að finna í
efninu eitthvert snið sem unnt er að
láta ráða efnisskipun hennar. Þetta
tekst til dæmis Óskari og Unni
með ágætum í greininni um Stóra-
dóm, Kristjáni Sveinssyni líka í
grein um stærð fiskibáta á 18. öld,
en Steinunni V. Óskarsdóttur
nokkru miður í ritgerð um muninn
á uppeldi drengja og stúlkna. Tveir
fyrstu undirkaflar hennar heita
nöfnum sem gætu eins átt við
greinina í heild: Uppeldi stráka og
stelpna (51) og Karlmenn einhvers
konar „sparispíss“? (52), og ég sé
ekki hvað ræður því hvernig efnis-
atriðum er skipað í þessa kafla, né
þá sem koma á eftir. Komið er
oftar en einu sinni að hverju atrið-
inu af öðru, svo sem hjásetu (51-
52), barnagæslu (51-52, 56) og
ófullnægðri menntunarþörf stúlkna
(53-57). Kannski stafar þessi klifun
af því að Steinunn hafi ætlað að
skrifa frásagnargrein og taka vitnis-
burði heimildarmanna sinna fyrir í
röð. Þá hljóta sömu efnisatriði að
koma fyrir oftar en einu sinni, því
margir heimildarmenn tjá sig um
sömu efni. En fyrir slíka grein er
höfundur allt of heimaríkur og
ákafur að draga ályktanir. Megin-
niðurstaðan, að konur hafi verið
aldar upp til að verða auðmjúkar
og undirgefnar, er sett fram einum
átta eða níu sinnum í greininni, oft-
ast með þessum sömu orðum.
Það er styrkur Sagna að þar er
mikið fjallað um efni sem snertir
fólk beint og sterkt; þar er skrifað
um tilfinningamál. Þeim mun
fremur þarf að forðast að klifa á
tilfinningahlöðnum niðurstöðum.
Á sama hátt held ég að höfundar
ættu að láta lesendum eftir að fella
siðferðilega dóma um söguper-
sónur og gerðir þeirra, því fremur
sem þeir eru augljósari. „Með lýs-
ingu á málsatvikum í huga verður
þetta að teljast furðuleg niður-
staða“, segir Guðfinna Hreiðars-
dóttir um Landsyfirréttardóm einn
(14), en er þá búin að segja les-
endum nógu mikið um dóminn til
þess að þeir undrast sjálfir án
hennar hjálpar. „Enginn þing-
maður sá ástæðu til að leggja orð í
belg“, segir Arnþór Gunnarsson
um frumvarp Katrínar Thoroddsen
um dagheimili barna (39). Hann
hefði átt að setja punkt þar, en
bætir við: „sem verður að teljast
undarlegt.“ Svo á Arnþór eftir að
koma að sama atriði á eftir og
hnykkja á hneykslun sinni (39):
„Slíkt er auðvitað óþolandi viðmót
þegar til lengdar lætur. “ Sama
getur átt við þótt ekki sé verið að
draga siðferðilega ályktun. „Þær
eru hvorki færri né fleiri en 107“,
segir Guðjón Friðriksson (83), og
bætir við: „og er það ótrúlegur
fjöldi. “
Það er grikkur við lesendur að
grípa fram í fyrir þeim með dóma
og ályktanir því að það skemmti-
legasta í sögu er einmitt að álykta.
Þess vegna er líka rétt að birta sem
oftast nægar upplýsingar til að les-
endur geti ályktað sjálfir cða fylgst
méð ályktunum höfundar og metið
þær. Höfundur á að taka lesendur
með sér inn söguna, ekki skammta
þeim álit og ályktanir út um lúgu.
Á þessu flaskar Birgir Jónsson
dálítið í grein sinni um tekjumun
presta á 18. og 19. öld. Hann kemst
að þeirri niðurstöðu að hægt sé að
tala um tvær stéttir presta (72):
„Önnur sem gat kostað uppeldi og
menntun barna sinna en hin ekki.“
Með þessum orðum tengir Birgir
niðurlagið haglega við upphafsorð
greinarinnar, tilvitnun í Jón Eiríks-
son um það böl að embættismenn
hafi ekki efni á að ala börn sín upp
' til að taka við embættum (68). En
gallinn er sá að forsendur fyrir
þessari tvískiptingu prestastéttar-
innar birtast ekki í greininni. Þar
koma aðeins fram upplýsingar um
að sex- til tólffaldur munur hafi
verið á tekjum bestu og lökustu
brauða (70-71). Þó tekur steininn
úr að þessu leyti í hugvekju Jóns
ísberg í tilefni af 500 ára afmæli
Píningsdóms. Þar eru lesendur
meðal annars fræddir á því að víg
Jóns Gerrekssonar, „brottrekstur"
Guðmundar Arasonar ríka á Reyk-
hólum, Langaréttarbót og víg
Björns Þorlcifssonar hirðstjóra séu
merki um samvinnu milli „landcig-
enda, bænda, kirkjuvaldsins, kóngs
og síðast en ekki síst Hansakaup-
manna." (76) Ef einhver vill fá rök
eða sannanir segir höfundur í lokin,
í staðinn fyrir heimildatilvísanir
(77):
Þessi grein byggir á prentuðum
og þekktum heimildum sem
lesendum Sagna ætti flestum að
vera vel kunnugar og er því
ástæðulaust að vera með heim-
ildatilvísanir í svo margþvældu
efni.
Hér er lesendum semsé tilkynnt að
kunni þeir ekki skil á því sem er
haldið fram í greininni þá hafi þeir
ekki fylgst nógu vel með í fræðun-
um. Nú vill svo til að ég er nýbú-
inn að lesa splunkunýtt fimmta
88 SAGNIR