Sagnir - 01.05.1991, Blaðsíða 77

Frumskógar samtímans
nýju heimildaflokkum. Þeir þurfa
að takast á við þá, greina heimild-
irnar, túlka þær og meta, og læra
að vinna með þær og með þeim.
Með víxlverkan ritaðs máls og
annars konar heimilda fæst fyllri
mynd af liðinni tíð og undirstöður
rannsókna verða traustari. Tómt
mál er hins vegar að tala um
notkun þessara nýju heimilda ef
þær eru ekki aðgengilcgar eða
fræðimenn vita ekki hvar þær er að
finna. I þessum efnum er við ærinn
vanda að etja því aðgangur að þeim
er engan veginn greiður. Utvarp
og sjónvarp eiga t.d. stór segul-
banda- og myndasöfn en fyrir
utanaðkomandi er almenn aðstaða
til rannsókna afar takmörkuð. Og
þó færi gefist á að nota þessi heim-
ildasöfn er ekki þar með sagt að
það finnist sem leitað er að, því
margt hefur glatast í tímans rás.
Á sumum sviðum er raunar hvergi
hægt að ganga að einstökum heim-
ildaflokkum í heild, t.d. íslenskum
hljómplötum eða kvikmyndum. Á
síðustu árum hefur verið reynt að
bæta nokkuð úr þessum vankönt-
um, t.d. eru nokkur ár síðan
hljómplötur voru gerðar skila-
skyldar á Landsbókasafn og Kvik-
myndasafn íslands hefur lagt sig
eftir innlendum myndum. En
margt eldra efni er enn afar erfitt að
nálgast. Oft virðist mun auðveld-
ara að komast yfir erlent efni af
þessum toga en innlent. Svipaður
vandi snýr að þeim sem vilja nálg-
ast ljósmyndir frá síðustu áratug-
um. Ljósmyndasöfn eru fá og meiri
áhersla virðist hafa verið lögð á
skráningu og tímasetningu á
myndum sem taka til tímans fyrir
1940 en eftir. Af þeim sökum er oft
tímafrekt og erfitt að leita að ljós-
myndum frá síðustu áratugum. Að
ljósmyndasöfnum frátöldum er
helst hægt að reyna við dagblöð og
einkasöfn en þar er við ramman
reip að draga því miklu virðist hafa
verið fargað og einkasöfnin eru oft
óaðgengileg og dreifð út um víðan
völl svo örðugt er að öðlast heild-
aryfirsýn. Hætt er því við að sagn-
fræðingar missi sjónar af mikil-
vægum heimildum samtímasög-
unnar á þessu sviði sökum þess hve
erfitt er að nálgast þær.
Fáeinar spurningar að lokum
Af ofanskráðu má ljóst vera að fjöl-
mörg vandamál verða á vegi þeirra
í bíóhúsum hefur
fólk kynnst nýrri
veröld með hjálp
kvikmyndanna og
þau hafa verið
mikilvœg í skemmt-
analífmu. í sam-
tímasögurann-
sóknum má m.a.
tengja kvikmyndir
við leit fólks að
fyrirmyndum þegar
íslenskt þjóðfélag
var að taka rót-
tækum breytingum
í átt til borgarsam-
félags.
sem stunda rannsóknir í samtíma-
sögu. Og þó er aðeins fátt eitt talið.
Þegar heimildir samtímasögunnar
eru hugleiddar má velta upp
ýmsum spurningum sem snerta
þessa hlið sagnfræðirannsókna og
spegla vandkvæðin sem við er að
eiga. Hvaða áhrif hafa t.d. tímatak-
markanir þrjátíu ára reglunnar á
rannsóknir í samtímasögu? Skortir
ekki heimildir um fjölmörg svið
mannlífsins þrátt fyrir þetta ofur-
magn heimilda? Hvar setur heim-
ildafæðin helst skorður? Hvers
eðlis eru þær heimildir sem margir
styðjast við, t.d. dagblöð? Eru þau
traust eða skekkja þau þá mynd
sem sagnfræðingurinn leitast við að
draga upp? Skipta munnlegar heim-
ildir miklu máli þegar samtíma-
sagan er annars vegar? Hvað ber
helst að varast þegar þær eru not-
aðar og hvernig má nýta þær á
árangursríkan hátt? Stýrir skráning
heimilda á skjalasöfnum að ein-
hverju leyti því hvað menn ákveða
að taka fyrir? Hvaða áhrif hefur ný
tækni, t.d. síminn, pappírslausa
skrifstofan, tölvupóstur og tölvu-
tímarit? Hvernig nýtist úrvinnsla á
gögnum frá síðari árum sagn-
fræðingum, t.d. tölfræðiheimildir
ýmis konar á vegum hins opinbera?
Er ekki margt að varast þegar þær
eru notaðar? Auðveldar það rann-
sóknir að sá sem stundar samtíma-
sögu getur oft á tíðum nánast
„gengið inn í söguna", gert kann-
anir á vettvangi? Skiptir aldur
sagnfræðingsins meira máli í sam-
tímasögurannsóknum en þeirra
sem kanna eldri tíð? Hvaða áhrif
hefur skortur á grunnrannsóknum í
samtímasögu á stöðu sagnfræðinga
sem við hana fást? Verður hver og
einn að byrja á því að smíða
almennan ramma og fella síðan
viðfangsefnið inn í hann? Hvaða
áhrif hefur nálægð atburða í tíma
og rúmi yfirleitt á rannsóknir í
samtímasögu og mat á þeim heim-
ildum sem til álita koma? Ekki
verður reynt að svara þessurn
spurningum hér, en þær látnar les-
endum eftir til umhugsunar.
SAGNIR 75