Sagnir - 01.05.1991, Blaðsíða 82

Kristín V. Á. Sveinsdóttir
blómum úr akantusblöðum og hin
stranga stílfæring hætti. Oftast var
teinungurinn tvöfaldur, alltaf speg-
ilmynda og blöðin breidd svo út til
beggja hliða. Fuglar og margar
gerðir náttúrulegra blóma komu
oft fyrir inn á milli akantusblað-
anna. Einnig urðu breytingar á
formi akantusblaðsins og það varð
stærra, þynnra og fjölbreytilegra en
hið gríska.12
Hinn rómanski akantus er frekar
talinn ákveðinnar gerðar en sér-
stakt laufform. Gegnum tíðina tók
munstrið ákveðnum breytingum
og margvísleg stílþróun átti sér
stað. Akantusmunstrið átti einnig
mismunandi miklum vinsældum
að fagna gegnum aldirnar. Sem dæmi
um stílbreytingu er hægt að nefna
þær breytingar sem urðu er mið-
punktur Rómverska ríkisins færð-
ist austur á bóginn, nálægt árinu
300 e.Kr. Þá urðu býsönsk áhrif
alls ráðandi og nákvæmar eftirlík-
ingar og smáatriði hurfu úr
munsturgerðinni. Munstrið bar þá
sterk merki um austurlensk áhrif,
sem síðan átti eftir að hafa áhrif á
evrópska skreytilist. Munstrið varð
stíft og flatt og stöngull og blöð
urðu samgróin. Eftir fall rómverska
ríkisins hafði akantusmunstrið lítil
áhrif um sinn á Ítalíu þegar ger-
mönsk áhrif urðu alls ráðandi. Það
vaknaði aftur til vegs og virðingar í
Karólínsku endurreisninni á 9. öld
og var áberandi í Frakklandi á 12.
öld (protorenessansen) og ítölsku
endurreisninni á 15. öld.13
Þróunin í Noregi
Vafteinungar hafa skipað stóran
sess í norskri alþýðulist. Það
kemur vel frani í dýraskreyting-
unum sem þykja táknrænar fyrir
víkingaaldarlistina. Útskorin skip
og munir frá Ásubergi eru þekkt
dæmi um þess háttar víkingaaldar-
skreytilist. Dýraskreytingarnar
viku svo smátt og smátt og evr-
ópskar jurtaskreytingar tóku við
hlutverki þeirra. Ástæðuna fyrir
því hve greiðan aðgang akantus-
teinungurinn átti í norska list-
sköpun telur Hauglid vera þá, hve
vel hann fellur að gömlum hefðum
í norskri skreytilist.
f stafkirkjunum mættust þessar
óskyldu gerðir skreytinga, gamall
norrænn víkingaaldararfur og evr-
ópskar jurtaskreytingar. Fyrstu
frjókorn akantusmunstursins cr því
að finna í stafkirkjunum innan um
fornu norrænu dýraskreytingarnar
og þar skjóta þau rótum. Fyrstu
vísa munstursins er að finna á
bautasteini, svo kölluðum Jalang-
urssteini sem Haraldur blátönn
reisti Gornri gamla. Þar er hægt að
finna einstaka jurtaskreytingar,
fyrirmyndir þeirra eru taldar vera
lýsingar í heilögum bókum sem
trúboðar sunnan úr Evrópu tóku
með sér á trúboðsferðum til
Norðurlanda.
Á dögum Haraldar hófst trú-
boðið fyrir alvöru og þýskir trú-
boðar voru sendir á danskt yfirráða-
svæði í Noregi. Margir bauta-
steinar frá þessum tíma hafa fundist
Valþjófsstaðaluirðin frá því um 1200.
Einti af þekktustu mununum frá miðöld-
um, sem varðveist hafa liér á landi. Dýra-
skreytingarnar eru mest áberandi en jafn-
framt má greina jurtaskreytingar sem
rckja má til Evrópskra áhrifa.
á þessu svæði, þeir eru með sér-
stæðar skreytingar í Hringaríkis-
stíl. Sá stíll var ráðandi í víkinga-
aldarlistinni á tímabilinu 1000-1060
og var kenndur við stein frá
Hringaríki. Þar er meira farið að
bera á jurtaskreytingum en dýra-
myndum. Þessar skreytingar sem
skyndilega kornu fram í norskri
skreytilist eru taldar tilkomnar
vegna áhrifa frá evrópskum hand-
ritunr. Hinn karólínski akantus
hafði orðið æ staðlaðri, þar til hann
endaði í upprúlluðum blaðhlutum
sem líktust mjög þeim skreyt-
ingum sem svo birtust í Hringarík-
isstílnum. Það form sem helst ein-
kennir þann stíl er tvöfaldur tein-
ungur með greinar sem skerast og
fléttast saman. Þetta form kom
fram í bókalýsingum Reichenau-
skólans og þar mátti einnig finna
hringfléttiformið sem var einkenn-
andi fyrir Jalangursstílinn. Hann er
eldri en Hringaríkisstíllinn, talinn
ná yfir tímabilið 870-1000. Jalang-
ursstíllinn er nefndur eftir silfur-
bikar sem fannst í Jalangri.
Nokkur munur var á útbreiðslu
munsturgerða í Noregi á þessum
tíma. Áhrifa jurtamunstursins
gætti mest á dönsku áhrifasvæð-
unum í suð-austurhluta landsins og
akantusinn óx í fótspor trúboð-
anna. Stíllinn var fyrst um sinn
óþekktur á vesturlandi, þar var
dýrastíllinn ennþá allsráðandi
(Urnesstfllinn). Hringaríkisstíllinn
varð tákn hinnar pólitísku og trúar-
legu skiptingu landsins á valda-
tímum Hákonar jarls, hann hefur
verið nefndur „trúboðstíllinn" í
Noregi. Með kirkjubyggingunum
barst svo jurtateinungurinn einnig
til vesturhluta landsins.14
Eftir að dýravafningar Urnes-
stílsins höfðu breyst í hreinar
bandskreytingar, kom jurta-
teinungurinn fram sem eðli-
legur arftaki og endurnýjun
hinna einhliða bandfléttna. Ekki
svo að skilja að dýrin hverfi.
Teinungurinn yfirtók bara, með
sínum jurtaformum, hlutverk
fyrirrennarans. Jafnvel þó að
hann sé tekinn upp utan frá sem
80 SAGNIR