Sagnir - 01.05.1991, Blaðsíða 68

Margrét Jónasdóttir
Björn voru báðir staddir hjá kon-
ungi, bauðst hann til að reyna að
sætta þá.
En því játuðu þeir báðir, og
voru þá grið sett. Og síðan
gerði konungur konuna til
handa Pórði og öll fé hennar, en
Birni jafnmikið fé af þessu, er
hann hafði tekið upp fyrir
Þórði, og var talið með fé
Oddnýjar erfð, er hún átti eftir
föður sinn; svívirðingar skulu
móti þjónustu. Björn þáði þctta
boð samkvæmt ráðleggingum ann-
arra og má geta þess að Þórður var
æði nískur á veitingar og samdi
þeim illa þannig að ekki varð úr
varanlegur vinskapur. Á þessu má
sjá hversu öflugt en vandmeðfarið
tæki gjafir og veitingar voru, því
þeim mátti auðveldlega snúa í
andstæðu sína og að ekki þurfti
vinskapur að hljótast af gjafaskipt-
um.
Það að taka við barni í fóstur var
Gjafir til vináttu
Um tengsl gjafa og vináttu má
finna nokkur dæmi í báðum sögum
og er nærtækasta dæmið hrossagjöf
Bolla sem áður var rætt um. Með
hrossagjöfinni ætlaði Bolli sér að
sýna Kjartani hversu mikils virði
vinátta hans væri, en með því að
þiggja ekki gjöfina lítilsvirti
Kjartan Bolla. í þessu tilfelli má
segja að gjöfin hafi verið notuð á
frekar óvenjulegan hátt, eða til að
jafnmikið mega, Qárreyta og
konutak. Björn skyldi hafa guð-
vefjarkyrtil og hring fyrir þann,
er Þórður tók með Oddnýju.
Þórður skyldi hafa sverð það, er
konungur hafði gcfið honum,
og kvað þeim mundu betur
fara, er vel héldi þessa sætt.12
Þórður mælti:
Eg hefi þann hluta haft mála, er
vegligri þótti, og mun eg nú
það sýna, að eg vil, að við sætt-
umst heilum sáttum; eg vil
bjóða þér þangað til veturvistar
til mín, og skal eg vel veita þér;
vænti eg og, að þú munt svo
þiggja'3
Þessi dæmi lýsa ekki sættargjöf, en
af þeim má sjá hversu gagngjafa-
hugmyndin var rík í samfélaginu. í
stað þess að gefa Birni hlut eða
gjöf, bauð Þórður honum að dvelja
hjá sér en heimboð gegnir þarna
sama hlutverki og gjöf. Gjafaskipta-
kerfið gekk ekki aðeins út á gjöf á
móti gjöf, heldur einnig þjónustu á
sáttarviðleitni og mætti jafnvel
kalla barnið sáttargjöf. Sá sem var
hærra í virðingarsdga fól uppeldi
barnsins öðrum aðila sem var lægra
í virðingarstiga. Sá sem fóstraði
barn tryggði sér þar með stuðning
blóðfjölskyldu barnsins.14
Oft lauk deilum þannig að sá
sem leitaði sátta bauð syni þess sem
hann hafði deilt við fóstur og með
því voru sættir gerðar. f Laxdæla
sögu gerðist það að Ólafur
Höskuldsson sagði við Þorleik
bróður sinn:
„Svo er, frændi, sem þér er
kunnigt, að með okkur hefir
verið ekki margt. Nú vilda eg
til þess mæla, at við betruðum
frændsemi okkra; veit eg, at þér
mislíkar, er eg tók við gripum
þeim, er faðir minn gaf mér á
deyjanda degi. Nú ef þú þykkist
af þessu vanhaldinn, þá vil eg
það vinna til heils hugar þíns, at
fóstra son þinn, og er sá kall-
aður æ minni maður, er öðrum
fóstrar barn."13
magna upp óvináttu á milli þeirra
fóstbræðra og sýni lesandanum
óánægju Kjartans með hjónaband
Bolla og Guðrúnar.
Eitt besta dæmi í þessum sögum
um mikilvægi gjafaskipta fyrir vin-
áttu er að finna í Bjarnarsögu Hít-
dælakappa.
Björn bauð Þorsteini Kuggasyni
að dveljast hjá sér meðan óveður
gengi yfir. Þorsteinn var á leið til
jóladrykkju hjá óvini Björns, og
var ekki hrifinn af boðinu, en sá sig
nauðbeygðan til að þiggja það þar
sem veður var vont og fólk hans
orðið blautt og illa haldið. Þegar
veðrinu slotaði tók Þorsteinn að
búa sig, en Björn sendi eftir stóð-
hrossum sínum og lét leiða þau til
Þorsteins og vildi gefa honum.
Þorsteinn kvaðst:
eigi vilja þiggja að svo búnu, -
„því að eg em enn ekki að þér
gjafa verður; og ef eg launa þér
eigi beinann þenna, er nú hefi eg
þegið, þá er ósýnt, að eg launa
þér, þótt þú leggir meira til; en
66 SAGNIR