Sagnir - 01.05.1991, Blaðsíða 67

Gjöf skal gjaldast ef vinátta á að haldast
veislur og gjafir, gjafir konunga,
konur sem gjafir og loks gjafir og
álög.
Gjafir til friðar og sátta
Eins og fram hefur komið voru
gjafir notaðar í ýmiss konar til-
gangi, bæði þegar stofna þurfti til
vináttu og viðhalda henni. Ef slett-
ist upp á vinskap voru þær notaðar
til að friða eða sætta menn. Sam-
kvæmt Laxdæla sögu og Bjarnar
sögu Hítdælakappa voru friðar- og
sáttargjafir mikilvægar.
Frásögn af athyglisverðustu
friðar- og sáttargjöf í þessum
sögum er að finna í Laxdæla sögu.
Kjartan Ólafsson kom til íslands
eftir að hafa verið í Noregi með
konungi og hafði þá Bolli Þorleiks-
son, fóstbróðir hans, kvænst Guð-
rúnu Ósvífursdóttur sem var
föstnuð Kjartani.',
Bolli átti stóðhross þau, er best
voru kölluð; hesturinn var,
mikill og vænn og hafði aldregi
brugðist að vígi; hann var
hivítur að lit og rauð eyrun og
toppurinn. Þar fylgdu þrjú
merhryssi með sama lit sem
hesturinn. Þessi hross vildi
Bolli gefa Kjartani, en Kjartan
kvaðst engi vera hrossamaður
og vildi eigi þiggja. Ólafur bað
hann við taka hrossunum, — „og
eru þetta hinar virðuligstu
gjafar." Kjartan setti þvert nei
fyrir. Skildust eftir það með
engri blíðu, og fóru Hjarðhylt-
ingar heim, og er nú kyrrt.1"
Hafa ber það í huga að skyldan að
þiggja var þá jafn sterk og sú að
gefa og endurgjalda.11 Með því að
þiggja ekki gjöfina braut Kjartan
eina reglu gjafaskiptaformsins,
skylduna að þiggja. Þess vegna
skapaðist ójafnvægi í samskiptum
þeirra Bolla og upp frá því varð
ófriður milli þeirra og fjölskyldna
þeirra, sem endaði með dauða
beggja. Neitun Kjartans er stað-
festing á óvináttu eins og viðtaka
staðfestir vináttu.
í Bjarnar sögu Hítdælakappa má
finna svipað dæmi ósáttar sem leyst
var með friðar- og sáttargjöf og
eins og í Laxdæla sögu var það
tengt kvonfangi. Björn Arngeirs-
son Hítdælakappi var heitbundinn
Oddnýju Þorkelsdóttur og sat hún
í festum heima á íslandi á meðan
Björn var með konungi í Noregi.
Þórður Kolbeinsson, félagi
Bjarnar, sem var einnig með kon-
ungi, fór heim á undan Birni og
þóttist ætla að færa kveðjur og gjöf
konuefni hans, en í stað þess bað
hann hennar sjálfum sér til handa.
Þórður fór þarna eins að og Bolli
Þorleiksson gerði í Laxdæla sögu,
þegar hann bað Guðrúnar Ósvíf-
ursdóttur. Þegar Björn komst að
þessu varð hann að vonum æfur
Þórði, svo úr varð óvinátta.
Margar tilraunir voru gerðar til
sátta með þeim Birni og Þórði en
þær fóru allar á einn eða annan hátt
út um þúfur og lauk deilum þeirra
með því að Þórður drap Björn.
Fyrsta sáttatilraun fór þannig
fram að eitt sinn er Þórður og
SAGNIR 65