Sagnir - 01.05.1991, Blaðsíða 36

Pétur Pétursson og Snorri Már Skúlason
aðstæðum stúlkunnar heldur var
hún dæmd sem kaldrifjaður morð-
ingi á síðum blaðsins.
Frá dulsmálsfréttinni víkur sög-
unni að innbrotsþjófnaði nokkurra
kvenna, en þetta mál var greinilega
birt þar sem það hefur þótt óvenju-
legt, það stakk í stúf við önnur
afbrotamál sem dómsvaldið hafði
afskipti af. Þar kemur tvennt til:
Hér voru konur á ferð, og þær
voru nokkrar saman, að því er
virtist, í nokkuð skipulögðu þjófa-
félagi. Síðarnefnda atriðið vekur
sérstaka athygli þar sem brot hér á
landi voru í flestum tilfellum lítt
skipulögð heldur réðust þau af
aðstæðum. Rannsóknir hafa leitt í
ljós að fólk varð í mörgum til-
fellum glæpahneigðara við að flytj-
ast í þéttbýli, þar sem gömlu gildin
gengu síður upp. Þannig taldi
Emile Durkheim sem kom fram
með kenningu um siðrof (anomi)
að þjóðfélagsþróun í iðnaðarsam-
félaginu (sjávarþorp og verslunar-
staðir hér á landi) leiddu til fjöl-
breyttari verkaskiptingar og aukins
stéttarmuns. Við slíkar aðstæður
taldi hann hættu á félagslegri upp-
lausn. Einstaklingarnir yrðu að
gangast inn í ný hlutverk í sam-
félaginu sem væru þeim framandi og
þeir réðu ekki við. Nýjar sam-
skiptareglur kæmust ekki í gagnið
vegna takmarkaðra félagslegra
samskipta og því skapaðist siðrof.16
Það er forvitnilegt að velta fyrir sér
hvort kenning Durkheims eigi við
um þjófafélag Reykjavíkurkvenn-
anna. Ef til vill er eftirfarandi frétt
heimild um fyrsta skipulagða glæpa-
flokkinn í Reykjavík, allavegana
vakti athæfi kvennanna athygli og
furðu fyrir flcira en það eitt að þjóf-
arnir voru konur.
Kvenfólk fremur innbrotsþjófnað
í fyrra vetur hvarf úr biskups-
stofunni gömlu í Laugarnesi all-
mikið af sængurfatnaði og fl. er
bæjarstjórn Reykjavíkur átti þar
geymt síðan 1872, að þar var
sjúkrahús fyrir Frakkneska
fiskimenn er hingað fluttust
bóluveikir.
Seint í fyrra mánuði varð loks
uppvíst, hverjir valdið höfðu
hvarfi þessu, og eru það
nokkrar lausakonur hér í
bænum. Virðast þær hafa verið í
félagi svo árum skiptir bæði um
þennan þjófnað og aðra stuldi,
er mjög hafa verið tíðir hér í
Reykjavík að undanförnu,
einkum í vetur. Er mikið af því
innbrotsþjófnaður, einkum í
hjalla og önnur útihús. I Laug-
arnesi höfðu þær brotist inn um
glugga, skömmu fyrir jólin í
fyrra vetur og borið þaðan
klitjar sínar af þýfi.17
Samkvæmt dómabók bæjarréttar
Reykjavíkur þar sem mál kvenn-
anna var tekið fyrir 3. febrúar 1877
reyndust þær hafa verið fjórar á
ferð. Níelsína Hansdóttir, Guðrún
Guðmundsdóttir, Anna ívarsdóttir
og Guðrún Halldórsdóttir en sú
síðasttalda var einkum í slagtogi
með Níelsínu og er hennar ekki
getið frekar í dónmum. Níelsína
Hansdóttir var sögð hafa brotist
inn á 13 ólíkum stöðum, í hjalla og
útihús, og stolið aðallega fatnaði af
ýmsu tagi, allt frá barnatreyju og
háleistum til karlmannsnærbuxna.
Guðrún Bjarnardóttir stal úr
Lauganesi 1875 einum koppi og
striga utan af heydýnu, auk kjöt-
bita frá húsbónda sínum. Anna
ívardóttir fór inn í opinn skúr í
Lauganesi 1874 við tvær aðrar
konur og tók þar tvo diska og
sprungna krukku. Einnig hafði hún
tekið við þýfi frá öðrum konum
eins og koddaræfli, léreftsvoðum
og línlaki.
Erfitt er að sjá af dómabókinni
að þær stöllur hafi unnið skipulega
saman að þjófnuðunum, tengslin á
milli þeirra virðast óljós en einhver
hljóta þau að hafa verið fyrst mál
þeirra voru tekin fyrir sameigin-
lcga. Níelsína scm reyndar strauk
úr varðhaldi sumarið 1876 var
dæmd til tveggja ára bctrunarhús-
vinnu, Guðrún Guðmundsdóttir
var látinn sæta refsingu við vatn og
brauð í 2x5 daga og Anna ívars-
dóttir fékk 4x5 daga refsingu við
vatn og brauð.18 Ekki verður séð
að mál kvennanna hafi komið fyrir
Landsyfirrétt.19
En snúum okkur að öðrum
málum, þar sem kvenfólk átti einn-
ig hlut að máli. Gísli Ágúst segir, í
fyrrnefndu riti sínu, að dæmi væru
um að giftir húsbændur keyptu
vinnumenn og bændasyni til að
gangast við börnum sem þeir sjálfir
áttu20 og vitnar í þeim efnum í
endurminningar Magnúsar Bl.
Jónssonar. í Þjóðólfi 1854 birtist
eftirfarandi frétt:
Fleygst hefir að norðan sá orð-
sveymur, að ráðskonan amt-
mannsins á Friðriksgáfu hafi
alið barn og kennt bóndasyni
þar í grennd, og er það varla í
frásögur færandi; hitt er merki-
legra, ef satt væri, sem barst þar
með, að barnsfaðirinn hafi
orðið 200 rd. ríkari á burðardegi
barnsins, og hefir þá merkilega
ræzt á honum orðtækið: „gefur
guð björg með barni“; en „all-
tjend segja mennirnir til sín“!21
Þarna skín í gegn háðið hjá blaða-
manni að einhver stórbóndinn eða
embættismaðurinn, sem átti nætur-
gistingu hjá amtmanninum fyrir
norðan, eða kannski amtmaðurinn
sjálfur, hafi farið herbergjavillt í
myrkrinu. Má þar kannski kenna
um, að ljósmeti var af skornum
skammti og hinn byltingakenndi
olíulampi vart kominn til sögunnar
hér á landi, en um það skal ekki
fullyrt.
Samkvæmt dómabókum voru
barnsfaðernismál22 þó nokkuð
algeng, t.d. voru þau 14% mála,
sem komu fyrir rétt, í Eyjafjarðar-
sýslu 1851—’59 og 6,2% mála í
Gullbringu- og Kjósarsýslu, á
árunum 1855—’59 voru af sama
T\
toga. J
í Landsyfirrétti árið 1864 féll
dómur í barnsfaðernismáli. Þar
segir frá Guðbjörgu Jónsdóttur
sem höfðaði mál gegn sýslu-
manninum í ísafjarðarsýslu, Stefáni
Bjarnarsyni og lýsti hann föður að
stúlkubarni sem hún ól 28. sept-
ember 1866 og hlaut við skírn
nafnið Stefanía, vafalaust í höfuðið
á meintum föður sínum. Sýslu-
34 SAGNIR