Uppeldi og menntun - 01.07.2014, Blaðsíða 32

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 23(2) 201432
má ég fá að ráða mínU eigin l ífi ?
dagskipulag eða tafla þar sem myndum af þeim athöfnum sem átti að framkvæma
hvern dag var raðað upp. Gunnari virtist líka þetta fyrirkomulag vel, brosti þegar
á dagskrá var að fara í gönguferð, en sýndi þeim myndum sem til dæmis tengdust
máltíðum minni áhuga. Það vakti þó athygli að Gunnar virtist hafa fáa valkosti innan
rammans, ekki voru gerðar neinar tilraunir til að sýna honum til dæmis myndir af
tveimur atburðum og gefa honum kost á að velja milli þeirra. Ef til vill skorti starfs-
fólk þekkingu á möguleikum þeirra tjáskiptaleiða sem um var að ræða eða að gert var
ráð fyrir að hann hefði ekki hæfni til þess að velja á milli. Forsenda þess að fólk geti
tekið ákvarðanir er að starfsfólk og aðstandendur þekki tjáskiptaleiðir þess og gefi því
möguleika á að þroska hæfni sína til ákvarðanatöku og þar með möguleikann á að
efla sjálfræði sitt.
Sjálfræði einstaklings er alltaf takmörkunum háð því allir þurfa að taka tillit til
annarra og þeirra aðstæðna sem þeir búa við (Ástríður Stefánsdóttir og Vilhjálmur
Árnason, 2004). Þrátt fyrir þær takmarkanir sem þjónustuúrræðið skapar er ýmislegt
sem starfsfólk getur gert til að stuðla að auknu sjálfræði meðal íbúa. Í niðurstöðum
rannsóknarinnar komu fram dæmi um að fólk hefði ekki aðgang að vaktaáætlun
starfsfólks og hafði það áhrif á öryggiskennd þess og kom í veg fyrir að það gæti valið
sér starfsfólk í tiltekin verkefni. Erla var þrítug og bjó í íbúðakjarna. Hún var mjög
ánægð með það fyrirkomulag að fá alltaf upplýsingar um það hverjir væru á vakt
hverju sinni og hún ákvað líka hvað yrði í matinn eftir því hver aðstoðaði hana við
eldamennskuna: „Því það eru ekki allir sem kunna að steikja fisk.“ Svo virðist sem í
einhverjum tilfellum hafi verið litið á vaktaáætlanir sem starfsmannamál sem íbúa
varðaði ekki um og því ekki vel liðið að íbúar veldu sér starfsfólk í mismunandi verk-
efni og gerðu þannig upp á milli starfsfólks. Einnig sögðu þátttakendur rannsóknar-
innar frá því að viðhorf starfsfólks til verkefnanna hefðu áhrif á gæði stuðningsins.
Ásgerður, sem var rúmlega þrítug og bjó í íbúðakjarna, sagði: „Ég get ekki eldað sjálf.
En ég vil segja henni [starfsmanninum] hvernig á að elda og krydda og sjóða lengi. En
sumir vilja bara gera þetta eins og þeir gera heima hjá sér. En þetta er minn matur.“
Konunum sem tóku þátt í rannsókninni og þurftu aðstoð við athafnir daglegs lífs
fannst mörgum óþægilegt að fá aðstoð hjá karlmönnum. Þess vegna gat það verið
mikilvægt fyrir þær að hafa aðgang að vaktaáætluninni svo þær gætu skipulagt sig
þannig að þær færu til dæmis í bað á þeim dögum eða tíma þegar konur væru á vakt.
En oft og tíðum er það svo að baðdagarnir eru fyrirfram ákveðnir, tímasettir og dag-
settir og sveigjanleiki takmarkaður. Þar af leiðandi gátu sumar konurnar ekki, sökum
skipulagsins, treyst því að fá aðstoð hjá konum við athafnir daglegs lífs og upplifðu
því takmarkaða stjórn á eigin lífi. Á hinn bóginn var það afar sjaldgæft að karlarnir
sem tóku þátt í rannsókninni gætu fengið aðstoð hjá körlum, en það virtist ekki skipta
þá eins miklu máli.
Þátttakendur sem bjuggu í íbúðakjörnum og sambýlum töluðu um að þar væri oft
og tíðum lítið einkarými. Dæmi voru um að það væri ekki hægt að læsa baðherbergj-
um og að fólk kæmi inn í herbergi án þess að banka, og einn þátttakandinn gat þess að
dyrabjöllunni væri sjaldan hringt á sambýlinu sem hann bjó á. Ókunnugt fólk gengi
inn eins og um væri að ræða fyrirtæki, stofnun eða almennt rými. Það bendir til þess