Helgafell - 01.04.1944, Blaðsíða 124

106
HELGAFELL
eru fullþroska, virðulegar, klassiskar
að samræmi og einfaldleik og ljós-
lega afmarkaðar.
Há-endurreisnin átti sér skamman
aldur, eins og flestar listastefnur, sem
náð hafa fullþroska. Henni lauk með
dauÖa Rafaels 1520. Það, sem eftir
lifði 16. aldarinnar, ríkti á Italíu stíll
sá, er ráðandi var til loka endurreisn-
arinnar. Einkenni hans var fullkomnun
þeirrar tækni, sem áunnizt hafði með
margra alda tilraunum, en minna
kvað að hugsjónum og innblæstri. 1
stíl þessum gerðu listamenn sér mest
far um skreytingu og kunnáttu. Á
sextándu öldinni barst ítalski endur-
reisnarstíllinn til annarra landa Ev-
rópn, og myndlistin varð alþjóðleg. Um
öldina miðja verður skrautstíll ríkjandi.
Þar ber mjög á flókinni niÖurskipun
ílangra mannamynda á léreftsfletin-
um. Myndirnar sjálfar eru færðar úr
lagi á ísmeygilegan hátt og málaðar af
nákvæmni, sem ber vott um aldaforna
tamningu.
Þetta var stíll síðari hluta endur-
reisnartímabilsins, þess skeiðs, er
tæknikunnáttan var lengst á leið kom-
in, en hugsjónalindin svo þurausin, að
listamennirnir skemmtu sér við að
kanna skringibrögð og villigötur sinn-
ar eigin listar.
UPPHAF BAROKK-STÍLSINS
Um þessar mundir voru þó ný öfl
að verki um alla Evrópu, öfl, er síðar
meir áttu að rySja annarri listastefnu
brautina, — barokkstílnum. Á síðari
hluta 16. aldarinnar var kaþólska
kirkjan óðum að ná sér eftir reiÖar-
slag siðaskiptanna og búast til mikill-
ar gagnsóknar. BækistöS þessarar and-
byltingar gegn siðaskiptunum var á
Spáni, þar sem Ignatius Loyola og
Jesúítar hans boÖuðu skilyrðislausa
hlýðni við kirkjuna og herskáa ka-
þólska trú, sem boÖuð skyldi af eld-
móði.
Andbyltingin gegn siSabótinni var
tröllaukið átak af hálfu kaþólsku kirkj-
unnar til þess að hverfa aftur að há-
leitum hugsjónum, en hafna þeirri efn-
is-, náttúru- og einstaklingshyggju,
sem ráðiS hafði í heimspeki endur-
reisnarinnar. Leiðtogum kirkjunnar var
ljóst, hvílíkt áróðurstæki listin var til
þess að koma boðskap þeirra á fram-
færi, og byrjuðu óðar að færa sér hana
í nyt í öllum afbrigðum hennar. Mikl-
ar nýjar kirkjur voru reistar, tilkomu-
mikil stórhýsi, með bogamynduÖum,
breytilegum framhliðum og nosturs-
legri höggmyndaskreytingu, er voru
öll lifandi tákn hins nýja anda í trúar-
brögÖunum.
Af málurum var El Greco snjallasti
túlkandi hinna dulrænu viðhorfa gagn-
siÖabótarinnar. Hann dvaldist á Spáni
frá 1576 til 1614. — Domenikos Theo-
tokopolis, sem kunnastur er undir
nafninu E1 Greco, var fæddur á Krít
og hlaut fyrstu kynni sín af myndlist
þar sem var síðborin tegund hins bý-
sanska stíls. FullorSinsárin dvaldist
hann á Italíu á síðara skeiði endurreisn-
arinnar, og margt í stíl hans, sem virð-
ast mætti hans eigin sköpun, er í raun-
inni leitt af hinni skrautlegu rang-
færslustefnu ítalskra málara á síðari
hluta 16. aldar. En það var ekki fyrr
en hann fór til Spánar 1576, að E1
Greco fann sjálfan sig. I þeim heim-
kynnum dulrænnar, brennandi trúar,
fékk hans eigin innfjálga dulúS notið
sín. Hin skrautlega skekkjumyndlist
ítalska skólans á síðari hluta endur-
reisnartímabilsins fékk líf og lit í
höndum hans. Menn þeir, sem hann
málar, skinhoraðir og frá sér numdir,
virðast tættir sundur af einhverri innri
orku, er sé ofviða umbúðum holdsins.
Sýn heilags Dómusíhusar er gott
dæmi þess, hvert dálæti hann hefur á
ósamstæðri skipun lína og flata, hvern-
ig hann notar stríða liti og sterkar and-
stæður ljóss og skugga til áherzlu því,