Helgafell - 01.04.1944, Blaðsíða 149

BÓKMENNTIR
123
alls hins þjakaða mannlífs gegn kúg-
un og ranglæti, þjóðleg og alþjóðleg í
senn, eins og höfundinum sjálfum er
manna ljósast, að er aðal mikilla bók-
mennta.
Ég geymi þér, og kannski okkur báð-
um, að víkja síðar að persónugerðum
sögunnar. En þó get ég ekki stillt mig
um að spyrja þig nú þegar, hvort þú
minnist göfugri og glæsilegri söguper-
sónu í íslenzkum skáldmenntum en
Arnas Arnæusar, eða annarrar fegurri
ástarsögu en hans og hins ljósa mans
með álfakroppinn mjóa í Islandsklukk-
unni ?
Bókarlokin, þegar Jón Hreggviðsson
stendur á torginu nýsloppinn úr dýfl-
issunni, eru meðal hinna fáu atriða í
sögunni, sem eru ljóðræn í sniðum, en
engu að síður samræm stíl sögunnar.
Og í rauninni er hinn umsvifalausi sann-
fræðistíll, sem höfundurinn hefur end-
urvakið í Islandsklukkunni, náskyld-
ur ljóðinu um eðli og gerð, þegar á
honum er haldið af snilli. Stutt, leiftr-
andi tilsvör' og einstakar hnitmiðaðar,
tvíhverfar setningar, sem bregða ó-
væntri birtu yfir atburði og örlagaþætti
frásagnarinnar, eru einmitt ljóðbornar
að anda og áhrifum, og þess eðlis er
allt straumlag sögunnar undir niðri,
enda þótt höfundurinn hafi, með vali
stílsins, afsalað sér flestu afþeimvenju-
lega umbúnaði, sem að slíkum árangri
miðar.
Að sjálfsögðu verður ekki fullyrt, að
höfundinum kunni aldrei að skeika frá
tilætlun um hina vandasömu með-
ferð stíls og máls, en um málfar sög-
unnar skyldu lesendur jafnan vera
minnugir þeirrar bendingar höfundar-
ins sjálfs, að hún sé ekki tilraun til
aldarfarslýsingar. Því bindur hann sig
hvorki við orðfæri 17. aldar né tungu-
tak hinnar tuttugustu, heldur samræm-
ir hvorttveggja, í nokkuð misjöfnum
hlutföllum, eftir því sem hann telur
við hæfi efnisins. Notkun bóklegs nú-
tímamáls í tilsvari eins og þessu : Vett-
vangur dagsins er ekki minn staður,
getur orkað tvímælis, en hefði latínu-
glósa eða kansellístíll látið trúlegar í
eyrum okkar af munni hinnar yndis-
legu nótintátu, Snæfríðar lögmanns-
dóttur, sem jafnvís hefði verið til þess
að gera sér upp sína eigin tilgerð suð-
ur á Egyptalandi fyrir 4000 árum og á
Borginni í gær ?
Hérna hefur aðeins verið drepið
lauslega á helztu sérkennin í gerð þess-
arar stórbrotnu skáldsögu og nokkur
einstök atriði til skýringar, en ekki
rakinn efnisþráður hennar, og lítil sem
engin tilraun gerð til að lýsa innra lífi
hennar og táknheimi. Til slíks hrekk-
ur allt annað skammt en bókin sjálf
og vilji lesendanna til skilnings. Þó
vænti ég, að við eigum eftir að gera
sjálfum okkur og öðrum nokkru ljós-
ari grein fyrir henni og höfundi henn-
ar í þessum bréfum. En áður en ég
hverf að öðru, vil ég bæta ofurlítilli
skýringu við. Ég gat þess áður, að ég
teldi líklegt, að sú nýbreytni um stíl-
far, sem hér hefur gefið svo glæsilega
raun, ætti að geta orðið öðrum höfund-
um til fyrirmyndar. I fljótu bragði
mætti virðast óvarlegt að gefa ungum
höfundum slíka ávísun. En sé litið svo
á, að í eðli sínu sé sá frásagnarháttur,
sem H. K. L. hefur hér tekið upp, elzta
og óbrotgjarnasta sameign íslenzku
þjóðarinnar, önnur en orðaforði tung-
unnar, leiðir af sjálfu sér, að aðferðin
er öllum frjáls, og ætti að öllu sjálf-
ráðu að eiga í okkur djúprætt erfða-
ítök. Alvarleg viðleitni ti.l að segja
sögu á þennan hátt, jafnvel þótt árang-
urinn verði ekki lífvænlegt listaverk,
hefur það sér til ágætis, að frásagnar-
aðferðin hlýtur að knýja hvern höfund
til sjálfsaga og temja honum að spara
sér fremur orð en hugsanir í rithætti.
Slík þjálfun væri ekki lítils virði, eins
og nú horfir um ritleikni alls þorra
manna, lærðra sem leikra, hér á landi.