Helgafell - 01.04.1944, Síða 163

BÓKMENNTIR
137
ist, ef vér glepjumst til að varpa þjóð-
menningu vorri fyrir borð af skilnings-
leysi og tómlaeti eða af pólitískum og
hagnýtum ástæðum.
Þjóðlegt uppeldi er í því fólgið, að
hin uppvaxandi kynslóð tileinki sér
hið bezta í menningararfi þjóðarinnar.
Islenzk menningargildi verða að vera
hverjum tslendingi helgir dómar, hann
verður að binda við þau örlög sín,
lifa í þeim og fyrir þau. Þjóðlegt upp-
eldi er ekki eingöngu fólgið í því að
tileinka sér hinn þjóðlega menningar-
arf, heldur einnig í einingu andans,
sem tengir fortíð og framtíð, í vilj-
anum til að lifa saman og koma sam-
eiginlega í framkvæmd hugsjónum
og menningarverkum. Þjóðleg menn-
ing er fyrst og fremst andleg, en
miklu síður verkræn. Frá verklegu
sjónarmiði er t. d. munurinn á Þjóð-
verjum, Frökkum og Englendingum
næsta lítill. Fornfræðingar framtíðar-
innar, sem rannsökuðu tækni þeirra,
verkfæri, vélar og byggingar, myndu
ekki finna mikinn menningarmun á
þessum mjög svo ólíku þjóðum.
Tæknimenningin er nú í dag orðin
alþjóðleg. Menningarmunur nútíma-
þjóða kemur fyrst greinilega í Ijós,
þegar athuguð eru þau gögn, sem
sýna hugsunarhátt og lífsviðhorf
þeirra, hina andlegu menningu þeirra
eins og’ hún birtist í bókmenntum
og þjóðfélagsskipun.
Með frumstæðum þjóðum flytzt
menningararfurinn að mestu munn-
lega frá eldri kynslóðinni til hinnar
yngri, en með því móti verður menn-
ingin jafnan fátækleg. Minni manna ei
íþyngt um of, þar sem það er hið eina
tæki til að varðveita reynslu horfinna
kynslóða. Margt mikilvægt fer forgörð-
um. Bókin er það tæki, sern enn á
mestan þátt í því að geyma revnsl-
una. Því hefur verið sagt, að Gamla
testamentið hafi fremur skapað Gyð-
inga en Gyðingar Gamla testamentið,
og með sama rétti mætti segja, að
kvæði Hómers hefðu skapað grízku
þjóðina og íslendingasögur, Eddu-
kvæði og lögbækur íslenzku þjóðina.
Þesar fornu bókmenntir eru það
menningarband, sem hefur átt mestan
þátt í því, að sameina Islendinga og
gera þá að þjóð. Skáldskapur, hetju-
sagnir og þjóðsögur, sameiginlegur
uppruni, trú og lög, er það andlega
band, sem fyrst tengir íbúa landsins
saman í þjóðarheild. Enn í dag er
þessi sameign líftaug þjóðernisvitund-
arinnar.
Islenzkt þjóðerni og menning bygg-
ist ekki fyrst og fremst á verklegri
menningu — hún er orðin alþjóðleg
— og lítill munur er á vestrænu þjóð-
unum að þessu leyti. Hitt skal játað,
að verklegar framfarir, blómlegir at-
vinnuhættir og efnalegt sjálfstæði er
nauðsynlegt skilyrði fyrir pólitísku og
menningarlegu sjálfstæði. En íslenzkt
þjóðerni getur mætavel liðið undir lok
á mestu velmegunartímum. Það hvílir
fyrst og fremst á andlegri og bóklegri
menningu.
Hvernig eigum vér þá að leggja
grundvöllinn að þjóðernisvitund og
ættjarðarást íslenzkra barna ? For-
dæmi, persónuleg áhrif og leiðsaga
eru í þessum efnum afarmikilvæg.
En lestur bóka hefur einnig djúp á-
hrif á börn og á mikinn þátt í þroska
þeirra og reynslu. Ein mikilvægustu
uppeldisáhrif foreldra og kennara eru
í því fólgin að hafa beint og óbeint
hönd í bagga með því, hvaða bækur
börn og unglingar lesa.
Þegar rætt er um bækur handa
börnum og unglingum, koma ýmis
sjónarmið til greina, sem því miður
er oft ruglað saman. Það liggur í aug-
um uppi, að bókmenntasmekkur
barna og geta þeirra til að skilja
þær sér til nokkurs gagns, fara eftir