Helgafell - 01.04.1944, Síða 177

LÉTTARA HJAL
151
tungu alþckkt orðin af hinni cftirminnilegu
grein, sem hann skrifaði í brezka blaðið
The Spectator á sínum tíma. Var það almennt
álit dómbærra manna, að hún hefði að enskri
málsnilld hvergi staðið að baki greinum þeim,
sem annar Islandsvinur, hr. Gottfredsen, skrif-
aði í brezk blöð nokkru síðar.
En þótt ég hafi að sjálfsögðu gert mér far
um að haga orðum mínum um bókmennta-
viðleitni Snæbjarnar Jónssonar mjög hógvær-
lega, þá minnist ég þess samt, að skömmu
eftir útkomu umrædds heftis af Helgafelli,
kom til mín vinur minn einn, sem er þekktur
læknir hér í bænum, og leiddi talið að ummæl-
um mínum um Snæbjörn Jónsson. Taldi hann
þau. eins og vænta mátti, sanngjörn í alla
staði og raunar miklu hófsamlegri en þau hefðu
átt að vera, undir eðlilegum kringumstæðum.
,,En það er ekki fallega gert, að reyta Snæ-
björn til reiði“, bætti hann við. „Þú átt alls
ekki víst, að hann þoli það, og þctta ættir þú
sjálfur að geta séð, ef þú virðir hann fyrir þér“.
Nú hafði ég að vísu oft horft á Snæbjörn Jóns-
son mér til skemmtunar, eins og fleiri hafa
gert, en jafnvel þó að mér hafi ávallt verið það
ljóst, að margur sá afkáraskapur í fasi manna
og framkomu. sem aðrir henda gaman að og
skopast að, sé aðeins ytra borðið á óþekktum
harmleik, sem Iífið hefur, að því er virðist.
sett óhönduglega á svið, þá hafði mér samt
aldrei hugkvæmzt, að ég hefði slíkum skyld-
um að gegna gagnvart heilsufari þessa manns,
að mér væri ekki leyfilegt að Ieiðbeina hon-
um eftir beztu getu eða veita honum þær á-
minningar, sem ætla mætti, að gætu komið
honum að nokkru haldi. En nú vissi ég, eftir
viðtal mitt og læknisins, að þessu gat verið
öðruvísi farið, og það er vegna vankunnáttu
minnar í vísindalegum sérheitum læknisfræð-
innar, að ég treysti mér ekki til að rekja skýr-
ingar hans á því, hversvegna „slíkum mönn-
um beri að forða frá öllum geðshræringum“.
Ég minnist þó ekki þessarar ályktunar læknis-
ins aðeins fyrir þá sök að mér fannst hún
mjög skiljanleg og eðlileg, heldur rifjaði hún
einnig upp fyrir mér atvik frá því fyrir fá-
urn árum. Þá stóð til að fá þekktan gaman-
lcikara til að taka á sig gerfi Snæbjarnar Jóns-
sonar í skopleik nokkrum, sem seinna var
sýndur hér í bænum við mikla aðsókn. En
leikarinn tók þessu víðsfjarri og beitti fyrir
sig rökum, sem enginn þeirra, er hlut áttu
að máli, treysti sér til að andmæla: „Ef ég á
að haga mér eins og Snæbjörn Jónsson, verð ég
búinn að fá heilahristing áður en þættinum
er lokið“.
Vissulega er þetta mjög lærdómsríkt. Það
bendir í fyrsta lagi til þess, sem raunar er áður
vitað, að hugsæi (intuition) gctur stundum í
skjótri svipan leitt þann, serri slíkri gáfu
er gæddur, til niðurstöðu, sem visindin hafa
þurft Iangan tíma til að átta sig á, og í annan
stað kennir það oss að fara varlega í skiptum
vorum við aðrar mannssálir, einkum þær, sem
ætla má að hafj verið vangæfar frá náttúr-
unnar hendi eða eru orðnar það fyrir einhvern
misgáning atvikanna. Sérstaklega hvílir sú
skylda á þeim, sem skrifa í blöð og tímarit
og cinatt verða að beita nokkurri gagnrýni,
ef þeir eiga ekki að bregðast hlutverki sínu.
Nú sé ég t. d. að þau fáu orð, sem ég af góð-
vild minni og ræktarsemi til Snæbjarnar Jóns-
sonar, skrifaði um hann á sínum tíma, hafa
haft mjög óholl áhrif á hann og stappað stáli
í ýmsar slæmar hvatir, sem lionum hefði ef
til vill með tíð og tíma tekizt að yfirvinna,
ef utanaðkomandi orsakir hefðu ekki gerzt
til að espa þær upp. Og hvað veit ég enn-
fremur um þær afleiðingar, sem þessi klausa
mín kann að hafa haft fyrir einkalíf hans
og atvinnurekstur, sölu á enskum bókum. sál-
arrannsóknir og skjalaþýðingar? Og veit ég
nokkuð um, hversu Iangan tíma það kann að
taka hann að ná sér aftur og komast til þeirr-
ar heilsu, sem vera má, að hann hafi áður
haft?
ASgát skal höfð í nærveru sálar, segir Einar
Benediktsson. DœmiS ekki, svo að þér verðið
ekki dœmdir, stendur í gamalli ritningu. Harrn-
ar mannanna eru marg-
víslegir og eiga sér tíð-
um orsakir, sem líggja
ekki í augum uppi. Þessvegna skyldu menn
varast að áfella Snæbjörn Jónsson fyrir að
hafa látið sér verða það á að skrifa ritgerð
í EimreiSina, sem væntanlega gerir mönnum
AÐGÁTI
NÆRVERU SÁLAR