Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2005, Blaðsíða 137

LIST EFTIR HELVISPEKI
hefur ávallt verið notast við hluti), eru jafri tækir til fagnrfræðilegrar
skoðunar og hver annar hlutur sem er. Ef hlutur er skoðaður fagurfræði-
lega innan sviðs listarinnar þá er tilvist eða hlutverk hlutarins í samhengi
listarinnar óviðkomandi hinu fagurfræðilega gildismati.
Samband fagurfræði og fistar er ekki ósvipað sambandi fagurfræði og
arkitektúrs, að því leyti að arkitektúr hefur alveg ákveðið hlntverk og
„gæði“ hönnunar hans veltur fyrst og fremst á því hve vel hann gegnir
þessu hlutverki. Dómar sem lúta að útlitri hans byggjast á smekk og við
sjáum að í rás sögunnar er ólíkum arkitektúr hrósað á óKkum tímum, allt
eftir fegurðarskyni hvers tímaskeiðs. Hinn fagurfræðilegi hugsunarhátt-
ur hefur jafnvel gengið svo langt að gera arkitektúr, sem stendur í engu
sambandi við „list“, að listaverki í sjálfu sér (t.d. pýramídamir í Egypta-
landi).
Fagurfræðileg skoðun er einmitt alltaf óháð hlutverki eða tilgangi
hlutarins, nema því aðeins að hluturinn eigi sér strangt til tekið aðeins
fagurffæðilegan tilgang. Skrautmunir eru dæmi um hreina fagurfræði-
lega hluti, enda er aðalhlutverk skreytingarinnar að „bæta einhverju við
til þess að gera meira aðlaðandi; skreyta; mynstra“10 og þetta stendur í
beinu sambandi við smekk. Og þetta leiðir okkur rakleiðis að „formal-
ískri“ Hst og listrýni.11 FormaHsk list (málverk og höggmyndir) er út-
vörður skreytilistar og raunar væri með góðu móti hægt að fullyrða að
staða hennar sem hstar sé svo rýr að hún sé alls ekki Hst, að því er varð-
ar hlutverk hennar og tilgang, heldur aðeins æfing í fagurfræði. Clement
Greenberg er umfram aUt gagnrýnandi smekksins. Að baki sérhverju
mati hans býr fagurfræðilegur dómur og þeir dómar endurspegla smekk
hans. Og smekkur hans, hvað endurspeglar harm? Tímabilið sem hann
tók út þroska sinn sem gagnrýnandi, tímabilið sem var „raunverulegt“
f\TÍr hann: sjötta áratuginn.12
10 Ur orðabókarskilgremingu.
11 Hugmyndalegt stig verka þeirra Kermeth Noland, Jules Olitski, Morris Louis, Ron
Davis, Anthony Caro, John Hoyland, Dan Christensen og fleiri er svo ömurlega
lágt að ef það er yfirleitt þar að finna þá kemur það frá þeim hstgagnrýnendum sem
mæla verkum þeirra bót. Þetta sjáum við betur seinna.
12 Astæða þess að Michael Fried notar röksemdafærslu Greenbergs endurspeglar bak-
grunn hans (og flestra annarra gagnrýnenda formhyggjunnar) sem „fræðimanns“,
en þó er hún enn frekar löngun hans, að ég held, til að koma með fræði sín inn í nú-
tímann. Það er auðvelt að hafa samúð með þessari löngun til að tengja saman, til
dæmis, Tiepolo og Jtiles Olitski. En það má samt ekki gleyma því að sagnffæðingar
elska sögu meira en allt annað, jafiivel list.
05